Pełzakowica (inaczej entameboza, ameboza) to tzw. choroba brudnych rąk, wywoływana przez pełzaka Entamoeba histolytica. W krajach o niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego zakażonych jest kilkadziesiąt procent populacji, a w państwach rozwiniętych – ok. 1%. Infekcja może przebiegać bezobjawowo albo być przyczyną ostrych lub przewlekłych zespołów chorobowych.

Pełzak – sposoby zakażenia

Pełzak Entamoeba histolylica to pierwotniak, którego forma aktywna (trofozoit) jest bardzo nietrwała poza organizmem nosiciela i rzadko bywa bezpośrednią przyczyną zakażenia. Największą rolę w przenoszeniu infekcji odgrywają postacie przetrwalnikowe, czyli cysty. Z zakażonego organizmu wydalane są z kałem. Niedostateczny poziom higieny osobistej chorej osoby i ludzi przebywających w jej otoczeniu albo prymitywne warunki sanitarne sprawiają, że do zainfekowania drogą pokarmową dochodzi często poprzez:

• spożywanie pokarmu przygotowanego przez osobę zainfekowaną lub bez zachowania odpowiednich warunków,

• wypicie zakażonej wody,

• bezpośredni kontakt z chorym,

• korzystanie z tych samych przedmiotów.

Wysoka temperatura pozwala cystom przetrwać przez dłuższy czas, więc na zachorowania narażeni są najbardziej mieszkańcy stref tropikalnych i subtropikalnych oraz osoby, które podróżują w te rejony.

Cysty wnikają do organizmu przez przewód pokarmowy. Mają duże powinowactwo do tkanek ściany jelita grubego i najczęściej właśnie w nim się umiejscawiają. Okres wylęgania choroby może być bardzo różny i sięgać od kilku dni do kilkunastu miesięcy. W Polsce identyfikuje się kilkadziesiąt nowych zachorowań w ciągu roku.

Pełzakowica – postacie i objawy choroby

Niektóre zakażenia mogą przebiegać bezobjawowo i nierozpoznane trwać przez wiele lat. Nie oznacza to, że zainfekowane osoby nie roznoszą chorobotwórczych cyst – dzieje się tak u prawie połowy nosicieli.

Najczęstszą postacią kliniczną entamebozy jest czerwonka amebowa (określenia tego używa się, by odróżnić ją od choroby bakteryjnej, spowodowanej przez pałeczki czerwonki shigella).

Jest to ostre schorzenie, które objawia się intensywną biegunką z dużą ilością śluzu i zawartością krwi. Chory skarży się na skurczowe, kłujące bóle brzucha, przelewania, nudności. Temperatura ciała jest podwyższona, a brzuch wzdęty. W przebiegu choroby dołączają się objawy odwodnienia i zaburzenia elektrolitowe. Pełzakowica w przewlekłej postaci jelitowej charakteryzuje się nawracającymi epizodami biegunek, stanami podgorączkowymi, powiększeniem wątroby, bólami brzucha. Obserwuje się często zaburzenia wchłaniania jelitowego pod postacią spadku masy ciała, awitaminozy, niedokrwistości z braku żelaza. Rozpoznanie różnicowe musi uwzględniać choroby zapalne jelit, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego albo chorobę Leśniowskiego-Crohna.

Długotrwałe przebywanie pełzaków w jelicie grubym może prowadzić do przerostu jego tkanek pod wpływem miejscowego zapalenia. Typową lokalizacją jest kątnica. Powstający w ten sposób guz, tzw. ziarniniak, może być przyczyną niedrożności jelit, zapalenia wyrostka robaczkowego albo symulować raka jelita grubego.

Ameby mogą przenosić się z jelita z krwią do innych narządów, tworząc tam ropnie. Najczęstsze ich umiejscowienia to: wątroba, śledziona, osierdzie, opłucna. Zmiany ropne mogą również powstawać na skórze, głównie w okolicy odbytu. Niebezpieczeństwa związane z tworzeniem się i powiększaniem ropni to:

• posocznica (uogólnione zakażenie organizmu),

• rozsiewanie się materiału zakaźnego i tworzenie się ropni wtórnych,

• powstawanie wskutek rozlania się ropy ostrych stanów zagrażających życiu, takich jak np. zapalenie otrzewnej.

Rzadką postacią pełzakowicy może być amebowe zapalenie wątroby.

Rozpoznanie pełzakowicy

Rozpoznania pełzakowicy dokonuje się, wykonując badanie kału, w którym stwierdza się obecność cyst, a niekiedy – w przypadku dostarczenia materiału w krótkim czasie – ameb. W celu odróżnienia u bezobjawowych nosicieli różnych gatunków pierwotniaków (z których niektóre nie wywołują choroby i nie wymagają leczenia) wykonuje się specjalistyczne badania genetyczne.

Zidentyfikowane zakażenia pełzakiem podlegają zgłoszeniu do Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Pełzakowica – leczenie

Leczenie pełzakowicy polega głównie na podawaniu odpowiednich preparatów przeciwpierwotniakowych (najczęściej metronidazolu i tynidazolu). Powstające ropnie mogą wymagać interwencji chirurgicznej (w celu zapobieżenia perforacji lub rozsiewania materiału zakaźnego z krwią). W zaostrzeniach podaje się leki przeciwgorączkowe, wyrównuje niedobory wodno-elektrolitowe, a w razie potrzeby również witaminowe i żywieniowe. Niezbędne jest odpowiednie dostosowanie diety chorego.

Osoby chorujące na pełzakowicę muszą pozostawać pod kontrolą lekarską w celu wyeliminowania ewentualnych powikłań i wdrożenia postępowania, które ochroni innych ludzi przed ewentualnym zakażeniem.