Parazytologia to pojęcie pochodzące od greckich słów parasitos ‘współbiesiadnik, osoba żywiąca się przy cudzym stole’ oraz logos ‘zbiór, rozum’. Choroby powodowane przez pasożyty w nomenklaturze medycznej nazywa się parazytozami.

Czym jest parazytologia?

Parazytologia to dziedzina medycyny zajmująca się organizmami żywymi (innymi niż wirusy i bakterie), które bytując w ciele człowieka, powodują powstawanie u niego chorób lub innych niekorzystnych zmian. Parazytologia gromadzi wiedzę i doświadczenia dotyczące kilku obszarów, takich jak:

• budowa, środowisko życia, cykle rozwojowe i metabolizm pasożytów,
• drogi przenoszenia pasożytów lub ich jaj do organizmu człowieka,
• diagnostyka parazytoz,
• objawy i metody leczenia chorób pasożytniczych (parazytologia kliniczna),
• określanie zasad profilaktyki i środków ochronnych, które mają zapobiegać rozprzestrzenianiu się parazytoz (zagadnienia epidemiologiczne).

Znaczenie parazytologii we współczesnej nauce jest nadal bardzo duże, gdyż choroby tego typu mają tendencję do szybkiego rozprzestrzeniania się. Stanowią poważny problem społeczny i medyczny w krajach tropikalnych, o niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego.

Czym jest pasożytnictwo?

Pasożytnictwo to forma interakcji między dwoma organizmami żywymi, z których jeden (pasożyt) osiąga korzyści kosztem drugiego (żywiciela, gospodarza). Organizmy pasożytnicze uzyskują w ten sposób pożywienie albo optymalne środowisko do rozwoju.

Pożywieniem pasożyta mogą być fragmenty tkanek (np. komórki naskórka), płyny ustrojowe (np. krew) albo treść pokarmowa gospodarza. Ten ostatni przypadek dotyczy na przykład robaków bytujących w układzie pokarmowym człowieka (tasiemców, owsików, glisty ludzkiej).

Wiele pasożytów uzyskuje doskonałe środowisko do rozmnażania się i bytowania wewnątrz ludzkiego organizmu, gdzie panują dla nich optymalne warunki: odpowiednia temperatura, wilgotność, dostępność substancji odżywczych. Niektóre (np. glista ludzka) są tzw. pasożytami obligatoryjnymi (bezwarunkowymi) – nie mogą rozwijać się bez żywiciela. Dla innych możliwość korzystania z jego zasobów jest dodatkową, ale nie niezbędną, korzyścią. Mówi się wtedy o pasożytnictwie przygodnym. W zależności od umiejscowienia pasożytów dzieli się je na zewnętrzne i wewnętrzne, a ze względu na czas kontaktu z gospodarzem – na czasowe i stałe.

Zobacz film i sprawdź jak rozpoznać infekcję pasożytniczą: 

Czym są nadpasożyty?

Nadpasożyty (inaczej hiper- czy superpasożyty) to organizmy, które żywią się kosztem innych pasożytów (zwykle zdecydowanie od nich większych). Przykładem są pierwotniaki powodujące malarię, dla których komar jest żywicielem pośrednim (czyli takim, w którego ciele nie odbywają się płciowe fazy cyklu rozwojowego). Komar zaś jest pasożytem zwierząt i człowieka.

Najczęstsze choroby pasożytnicze

Do najczęstszych chorób pasożytniczych zalicza się:

• owsicę,
• tasiemczyce (spowodowane przez tasiemca uzbrojonego lub nieuzbrojonego),
• wszawicę,
• włośnicę,
• toksoplazmozę,
• toksokarozę,
• świerzb,
• malarię.

Drogi zarażenia chorobami pasożytniczymi

Do zarażenia pasożytem dochodzi najczęściej wskutek bezpośredniego kontaktu z osobą chorą albo z materiałem zawierającym jaja czy inne inwazyjne formy pasożytów. Mogą one przenosić się przez bezpośredni kontakt (w tym drogą płciową), a także przez odzież, pościel, ręczniki, inne przedmioty codziennego użytku. Jeśli do zakażenia dochodzi w zetknięciu ze zwierzęciem, mówi się o zoonozach, czyli chorobach odzwierzęcych.

Matka może jeszcze w okresie ciąży przekazać dziecku niektóre pasożyty drogą śródmaciczną. Źródłem infekcji dla człowieka może być żywność (np. mięso z jajami tasiemca, włośniami) albo ziemia, w której znajdują się odchody żywicieli. Parazytozy często nazywa się chorobami brudnych rąk, gdyż do ich rozprzestrzeniania się silnie przyczynia się brak właściwej higieny osobistej.

Polecamy: Toksokaroza: objawy i leczenie chorób pasożytniczych – glisty psiej lub kociej w mózgu

Badania parazytologiczne

Rozpoznanie chorób pasożytniczych nie zawsze jest łatwe – objawy symulują inne schorzenia oraz są początkowo nieswoiste (np. chudnięcie, osłabienie, zaburzenia trawienia, reakcje alergiczne na antygeny pasożytów). Do rozpoznania wykorzystuje się przede wszystkim badanie parazytologiczne kału albo złożone testy immunologiczne lub molekularne. W Uniwersyteckim Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdańsku znajduje się laboratorium parazytologiczne oraz poradnia wyspecjalizowana w chorobach pasożytniczych niewystępujących w obszarze geograficznym, do którego należy Polska.

Parazytologia weterynaryjna

Parazytologia weterynaryjna to dziedzina, która zajmuje się głównie chorobami pasożytniczymi występującymi u zwierząt hodowlanych i dzikich. Niektóre choroby zwierząt – zarażonych lub będących nosicielami – mogą przenosić się na ludzi, stwarzając zagrożenie epidemiologiczne. Dlatego niezbędna jest bliska współpraca parazytologów medycznych i weterynaryjnych.