„Pamięć fotograficzna” to pojęcie używane w odniesieniu do ludzi, którzy mają dużą łatwość dostrzegania i zapamiętywania szczegółów obserwowanych obrazów. Funkcjonujące w psychologii pojęcie pamięci ejdetycznej opisuje nieco inny fenomen.
Na czym polega pamięć ejdetyczna?
Przeciętny człowiek bez wysiłku (nie dokładając starań, by zachować coś w pamięci) zapamiętuje jedynie najistotniejsze, często subiektywnie wybrane szczegóły tego, co rejestrują jego zmysły. Zwykle są to elementy pozostające w logicznych związkach z posiadaną już wiedzą. Jeśli wspomnienia te nie są wykorzystywane na co dzień, z czasem zacierają się. Pamięć ejdetyczna to umiejętność rejestrowania w bardzo krótkim czasie, a następnie odtwarzania z niezwykłą dokładnością złożonych treści, nie tylko wizualnych. Pozwala ona np. odegrać z pamięci raz usłyszaną polifoniczną melodię albo bezbłędnie zapisać raz zobaczone skomplikowane ciągi wzorów matematycznych, często bez zrozumienia ich sensu. Co więcej, takie „zapisy” wyobraźni ejdetycznej są trwałe – pozostają w pamięci na długie lata.
Pamięć ejdetyczna – zdolność wrodzona
Zjawisko pamięci ejdetycznej od lat fascynuje psychologów. Badali je m.in. Erich Jaensch, Aleksandr Łurija, Ralph Haber. Opinie na temat tego fenomenu długo były podzielone. Współcześnie uznaje się, że pamięć ejdetyczna to zdolność wrodzona, która występuje u około 8% dzieci, ale z czasem zaczyna zanikać, co najprawdopodobniej ma związek z systemem edukacji szkolnej, który wymusza zapamiętywanie faktów w oderwaniu od zmysłowego doświadczenia. Być może także pamięć ejdetyczna jest swego rodzaju zjawiskiem rozwojowym – zastąpienie jej umiejętnością abstrakcyjnego, logicznego myślenia przyrównać można do wymiany zębów mlecznych na stałe. Dar „fotograficznego” rejestrowania rzeczywistości obserwuje się u zaledwie 0,1% populacji osób dorosłych. Co ciekawe, nie zachodzi żadna korelacja pomiędzy wyobraźnią ejdetyczną, a innymi zdolnościami poznawczymi. Wydawałoby się, że genialną pamięcią mogą być obdarzeni jedynie ludzie nieprzeciętnie inteligentni. Taką osobą był np. Wolfgang A. Mozart, który bezbłędnie odtwarzał raz usłyszane utwory muzyczne. Jednak pamięć ejdetyczną stwierdza się też u tzw. sawantów – osób z zaburzeniami neurorozwojowymi (głównie – ze spektrum autyzmu), niepełnosprawnych intelektualnie lub z uszkodzeniami mózgu po urazach głowy, ale wybitnie uzdolnionych w określonych dziedzinach. Należał do nich np. Kim Peek – pierwowzór postaci Raymonda Babbitta ze słynnego filmu Rain Man. Mężczyzna urodził się z ciężkimi wadami mózgu, które utrudniały mu zdolność rozumowania, a nawet ograniczały fizyczną koordynację. Mimo to potrafił czytać dwie książki naraz (każdą jednym okiem), a wszystkie z około 12 000 przeczytanych znał na pamięć.
Wady pamięci ejdetycznej
Pamięć ejdetyczna wydaje się niezwykle pożądaną umiejętnością, np. przy nauce do egzaminów, grze w szachy, nie wspominając o wykonywaniu codziennych obowiązków. Okazuje się jednak, że „fotograficzne” zapisy rzeczywistości mogą w wielu sytuacjach bardziej komplikować, niż ułatwiać życie. Wyobrażenia ejdetyczne są bowiem niepodatne na zmiany – z raz utrwalonego obrazu nie można tworzyć nowych układów, wykorzystywać zapamiętanych informacji na różne sposoby. Nie tylko nie sprzyja to kreatywności, ale wręcz utrudnia abstrakcyjne myślenie. Niektóre spośród badanych osób z pamięcią ejdetyczną skarżyły się także na niepokój związany z istniejącym w ich umyśle chaosem informacyjnym.
Jak poprawić pracę mózgu i mieć lepszą pamięć? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Pamięć ejdetyczna – ćwiczenia
Wiele serwisów internetowych zawiera testy na pamięć ejdetyczną i oferuje kursy służące jej rozwijaniu. Należy jednak mieć świadomość, że tej zdolności nie można wyćwiczyć, a przynajmniej – jak dotąd – nie zbadano tego fenomenu na tyle, by można było go świadomie rozwijać. Nie oznacza to jednak, że pamięci nie można doskonalić w ogóle.
Zapamiętywaniu dużej ilości informacji w krótkim czasie świetnie służy mnemotechnika. Jest to ogólna nazwa sposobów pozwalających na utrwalenie danej informacji dzięki zaangażowaniu obu półkul mózgu – łączeniu analitycznych procesów zachodzących w lewej półkuli z kreatywnymi funkcjami półkuli prawej. Przykładem mnemotechniki są akronimy (skrótowce, których rozwinięcie pozwala na przypomnienie sobie bardziej złożonych informacji), ich odwrotność – akrostychy (zdania, których zapamiętanie pozwala odtworzyć ciąg ich pierwszych liter – w ten sposób można np. nauczyć się alfabetu) czy tzw. haki pamięciowe (skojarzenie informacji z obiektem, np. zapamiętanie cyfry 5 poprzez wyobrażenie palców dłoni).
Ćwiczeniu pamięci służy także aktywizowanie mózgu poprzez uczenie się nowych rzeczy. Posługiwanie się raz opanowanym zbiorem umiejętności i informacji sprawia, że umysł „podąża utartymi ścieżkami” i nie powstają w nim nowe połączenia neuronalne. Pamięć polepsza się wówczas, gdy mózg jest nieustanne stymulowany, np. nauką języków czy nowych czynności manualnych. By pogimnastykować tzw. szare komórki, można choćby spróbować czasem pisać lewą ręką, jeśli na co dzień robi się to prawą. Działania takie nie rozwiną wprawdzie pamięci ejdetycznej, ale z pewnością znaczne poprawią zdolność kojarzenia i zapamiętywania informacji, czego efekty mogą okazać się bardziej przydatne niż rejestrowanie rzeczywistości z fotograficzną dokładnością.