Organy (narządy) wewnętrzne rozmieszczone są w jamach ciała – zamkniętych przestrzeniach, ograniczonych strukturami układu kostnego, mięśniowego i powłokami (skóra, tkanka podskórna). Znajomość ich umiejscowienia ma duże znaczenie w diagnostyce różnych chorób.

Organy wewnętrzne dzielimy na parzyste i nieparzyste. Te pierwsze rozmieszczone są zwykle symetrycznie, po obu stronach linii pośrodkowej ciała, drugie zaś są pojedyncze, a ich umiejscowienie zależy od topografii sąsiadujących narządów i połączeń z nimi. Ze względu na budowę narządy dzieli się często na miąższowe i rurowe.

Organy wewnętrzne jako części układów ciała

Organy wewnętrzne, w zależności od pełnionej funkcji, przypisane są do poszczególnych układów. Mózg, rdzeń przedłużony i rdzeń kręgowy należą do układu nerwowego – za pośrednictwem nerwów obwodowych otrzymują i wysyłają impulsy z i do wszystkich pozostałych części ciała.

Narządami wewnętrznymi układu krwionośnego są serce i duże naczynia krwionośne. Łączą się one z tętnicami i żyłami, rozprowadzając i zbierając krew ze wszystkich niemal tkanek. Zapewniają im m.in. transport tlenu, substancji odżywczych i produktów przemiany materii.

Układ oddechowy zawiera takie organy wewnętrzne, jak krtań, tchawica, oskrzela i przede wszystkim płuca, które zapewniają wymianę gazową pomiędzy organizmem a otoczeniem. Układ pokarmowy to ciąg narządów, przez które przechodzi spożywany pokarm. Przez jamę ustną, gardło i przełyk trafia do jamy brzusznej, stamtąd do żołądka, następnie dwunastnicy, jelita cienkiego i grubego. Pozostałości, wraz z dużą ilością bakterii jelitowych, tworzą stolec wydalany przez odbyt poza organizm. W procesie trawienia i przetwarzania pokarmu dużą rolę odgrywają wątroba i trzustka. Produktem pracy układu wydalniczego jest mocz. Wytwarzany w nerkach spływa moczowodami do pęcherza moczowego i jest odprowadzany przez cewkę moczową.

Narządami wewnętrznymi układu rozrodczego są u kobiet macica i jajniki z jajowodami, znajdujące się w dolnej części jamy brzusznej. Najbardziej rozproszonym układem jest układ dokrewny, wydzielający do krwi substancje regulujące pracę innych narządów – hormony. Do tego systemu należą takie narządy wewnętrzne, jak tarczyca, przytarczyce, nadnercza, grasica. Hormony wydzielają również trzustka, jajniki i jądra, nerki oraz niektóre struktury mózgu.

Organy wewnętrzne głowy i szyi

Organy wewnętrzne głowy to przede wszystkim struktury układu nerwowego. Mózg i rdzeń przedłużony zajmują przestrzeń jamy czaszki. Półkule mózgu umieszczone są w niej symetrycznie i dzielą się na płaty czołowe, skroniowe, ciemieniowe (znajdujące się pod sklepieniem czaszki) oraz położone najbardziej ku tyłowi, płaty potyliczne. Pod nimi znajdują się inne struktury mózgu. W tylnej dolnej części jamy czaszki położony jest móżdżek oraz rdzeń przedłużony. Przechodzi on w rdzeń kręgowy, który znajduje się w kanale kręgowym i schodzi nim aż do górnej części odcinka lędźwiowego.

Szyja jest tworem o bardzo złożonej strukturze i dużej wrażliwości na urazy. Szczególnie podatne są na nie: krtań i tchawica oraz duże naczynia szyjne. Mechaniczny ucisk lub niedrożność mogą doprowadzić nawet do śmierci. Wpływa na to nie tylko uszkodzenie ich struktury, ale też reakcje odruchowe wywołane przez ucisk na nerwy czaszkowe, rdzeniowe albo na kłębki szyjne (struktury położone wzdłuż tętnic szyjnych, które pozwalają organizmowi na regulację ciśnienia tętniczego krwi). W tylnej części szyi znajduje się część przełyku, a z przodu, w dolnej części, tarczyca, za którą mieszczą się niewielkie przytarczyce.

Organy wewnętrzne w klatce piersiowej

Klatka piersiowa to przestrzeń, której największą część wypełniają płuca. Płuco prawe składa się z trzech płatów, płuco lewe – z dwóch, ze względu na przesunięcie w tę stronę serca. Serce wraz workiem osierdziowym znajduje się pomiędzy płucami, w przestrzeni zwanej śródpiersiem. W jej środkowej części zlokalizowane są oskrzela i tchawica oraz duże żyły doprowadzające krew z obwodu ciała do prawego przedsionka i z płuc do lewego. Najbardziej z tyłu położone są aorta i przełyk.

Narządy wewnętrzne jamy brzusznej

Główną zawartość jamy brzusznej stanowią organy należące do układu pokarmowego. W uproszczony sposób położenie narządów wewnętrznych brzucha można opisać następująco:

• w prawym podżebrzu zlokalizowana jest wątroba, pośrodku w nadbrzuszu rzutuje się żołądek, a w lewym podżebrzu – śledziona, która jest narządem miąższowym biorącym istotny udział w pracy układu krwiotwórczego,

• śródbrzusze wypełniają jelita, za którymi niemal poziomo ułożona jest trzustka,

• po stronie prawej podbrzusza znajduje się m.in. początkowy odcinek jelita grubego – kątnica wraz z wyrostkiem robaczkowym; w części środkowej rzutuje się pęcherz moczowy, a u kobiet również macica, od której ku bokom odchodzą tzw. przydatki, czyli jajowody z jajnikami; lewą część podbrzusza zajmują końcowe odcinki jelita grubego, głównie esica,

• nerki znajdują się w głębi jamy brzusznej, w związku z tym ich dolegliwości odczuwane są najczęściej w okolicy lędźwiowej; prawa nerka położona jest nieco niżej ze względu na obecność po tej stronie wątroby, która jest dużym narządem,

• w tylnej części brzucha, przed kręgosłupem, znajduje się brzuszna część aorty.

Jak jest zbudowany układ pokarmowy? Odpowiedz znajdziesz w filmie: 

Organy wewnętrzne – nietypowe ułożenie

Na skutek zaburzeń rozwoju narządów wewnętrznych zdarzają się przypadki nietypowej lokalizacji lub budowy niektórych organów wewnętrznych. Może to sprawiać trudności diagnostyczne. Najczęściej opisywane stany to:

• dekstrokardia – ułożenie serca po prawej, a nie po lewej stronie,

• odwrotne ułożenie trzew – kiedy nie tylko serce, ale i pozostałe narządy klatki piersiowej i brzucha ułożone są odwrotnie (czyli wątroba i kątnica po lewej stronie, a śledziona i esica po prawej),

• anomalie rozwoju układu moczowego, takie jak podwójny lub częściowo rozdwojony moczowód,

• dodatkowa nerka.

Niezależnie od znajomości położenia organów wewnętrznych nie należy rozpoznania ewentualnych dolegliwości opierać jedynie na podstawie lokalizacji np. bólu. Wykrycie przyczyny wymaga zwykle pełnego badania lekarskiego i wykonania odpowiedniej diagnostyki.