Odpowiedź immunologiczna – mechanizm działania i rodzaje

Fot: SCIEPRO / gettyimages.com

Odpowiedź immunologiczna jest złożonym procesem organizmu stanowiącym naturalną siłę obronną. Kluczową reakcją jest rozpoznanie wrogiego, obcego dla organizmu antygenu, a następnie jego eliminacja.

Odpowiedź immunologiczna to fizjologiczny szereg procesów na poziomie molekularnym organizmu, mający na celu jego ochronę przed zakażeniami bakteryjnymi, wirusowymi, grzybiczymi i innymi. Wszystkie czynniki chorobotwórcze uruchamiające kaskadę reakcji układu odpornościowego nazywa się patogenami.

Czym jest układ odpornościowy człowieka?

Rezerwuarem najważniejszych komponentów układu odpornościowego człowieka jest szpik kostny. W nim znajduje się najwięcej komórek odpowiedzialnych za reakcje obronne. Nie mniej istotną funkcję pełni grasica, znajdująca się w śródpiersiu przednim. Ważnymi strukturami są ponadto węzły chłonne i śledziona.

System odpornościowy może być wrodzony, czyli nieswoisty, lub nabyty – swoisty. Układ odpornościowy nieswoisty przekazywany jest genetyczne i jest pierwotnym rodzajem obrony przed chorobami. Układ odpornościowy swoisty jest wtórny, nabywany w trakcie życia osobniczego. Oba te rodzaje odporności nakładają się na siebie, uzupełniają i doskonalą w zależności od potrzeb organizmu.

Pierwotna odpowiedź immunologiczna oparta jest na procesach, które tworzyły się już we wczesnych etapach filogenezy. Do jej uruchomienia dochodzi wówczas, gdy czynniki chorobotwórcze przekroczą naturalne bariery ochronne, takie jak błony śluzowe lub skórę (np. na skutek skaleczenia). Jest to natychmiastowa linia obrony. Odpowiedzialne za nią są liczne komórki, w tym monocyty, granulocyty, makrofagi i komórki nabłonkowe. Ten rodzaj odpowiedzi rozwija się dość długo. Trwa od kilku do kilkunastu dni. W tym czasie zwykle pojawiają się objawy choroby.

Wtórna odpowiedź immunologiczna ma charakter adaptacyjny. Za rozpoznanie specyficznego antygenu odpowiedzialne są limfocyty, i to właśnie od tych ostatnich uzależniona jest odpowiedź swoista. Ten rodzaj odporności, w odróżnieniu od układu nieswoistego, występuje tylko u kręgowców. W mechanizm tego rodzaju odpowiedzi zaangażowane są głównie: limfocyty B, limfocyty T pomocnicze i cytotoksyczne. Powstaje on po ponownym zetknięciu się z danym antygenem. Już w kilka godzin po wniknięciu „obcego czynnika” do organizmu dochodzi do pełnego uruchomienia ścieżki wtórnej odpowiedzi immunologicznej.

Podział na odpowiedź swoistą i nieswoistą jest podziałem umownym. W praktyce bowiem rozwój odpowiedzi swoistej bez nieswoistej nie jest możliwy.

Rodzaje odpowiedzi immunologicznej

Odpowiedz immunologiczną dzieli się na humoralną i komórkową. W przebiegu odpowiedzi humoralnej antygen musi się połączyć ze swoistym dla siebie receptorem na błonie limfocytu B. Aby jednak do tego doszło, w pierwszej kolejności musi dojść do pobudzenia limfocytów Th. Odpowiadają one za produkcję cytokin mających zdolności do pobudzania podziałów i różnicowania się limfocytów B. Przeciwciała produkowane są przez komórki plazmatyczne. Na tym etapie dochodzi do wytworzenia komórek pamięci, które „przechowują” obraz antygenu i dzięki temu po ponownym zaatakowaniu patogenu organizm reaguje szybciej.

Jak działa układ immunologiczny? Dowiesz się tego z filmu:

Zobacz film: Budowa i funkcje układu immunologicznego. Źródło: 36,6

Odpowiedź komórkowa jest uzupełnieniem odpowiedzi humoralnej. W trakcie jej przebiegu zaangażowane są wyłącznie te komórki, które wcześniej zostały uczulone przez antygen. Czym zatem różnią się oba rodzaje odpowiedzi? W odpowiedzi immunologicznej biorą udział oba te mechanizmy, jednakże uważa się, że odpowiedź humoralna uruchamia się głównie w odpowiedzi na infekcje bakteryjne, natomiast komórkowa reaguje na ataki wirusów, komórek nowotworowych i na skutek odrzucania przeszczepu.

Nabywanie odporności

Odporność uzyskuje się w dwojaki sposób. Sposób czynny nabywania odporności polega na pobudzaniu organizmu do produkowania określonych przeciwciał. Może być naturalny (zachodzący na skutek przebycia infekcji) lub sztuczny (wywołany podaniem szczepionki). Bierne nabieranie odporności związane jest z podawaniem do organizmu gotowych przeciwciał, np. przenikaniem komórek odpornościowych podczas porodu przez łożysko (ilość przeciwciał, jakie otrzymuje wówczas dziecko, pozostaje do około 4 roku życia) lub przez podawanie surowicy (jest to sposób sztuczny, np. po zakażeniu laseczką tężca lub jadem żmii).

Odpowiedź autoimmunologiczna

Reakcja autoimmunologiczna ma miejsce wówczas, gdy mechanizmy obrony skierowane są przeciwko prawidłowym, własnym komórkom. Choroby autoimmunologiczne są coraz częstszym schorzeniem i biorą udział w powstawaniu np.: zapaleń tarczycy, niedokrwistości, niepłodności, chorób układowych tkanki łącznej lub przedwczesnej menopauzy.

Bibliografia:

1. Marta Sochocka, Zofia Błach-Olszewska, Mechanizmy wrodzonej odporności, Postepy Hig Med Dosw., 2005, 59: 250–258.

Data aktualizacji: 16.07.2019,
Opublikowano: 16.07.2019 r.

Komentarze (0)

Trwa dodawanie...
Komentarz dodany!
Komentarz nie mógł zostać dodany
Odszkodowanie za powikłania po szczepieniu przeciw COVID-19. Kto może się o nie ubiegać?   

Osoby, u których po przyjęciu szczepionki przeciwko COVID-19 opracowanej przez firmę AstraZeneca, pojawiły się powikłania, mogą ubiegać się o odszkodowanie. Kto będzie miał do niego prawo? 

Czytaj więcej
Toczeń rumieniowaty – objawy, rodzaje, leczenie

Toczeń rumieniowaty jest chorobą autoimmunologiczną, której przyczyny nie zostały jeszcze dokładnie poznane. Wynika z odpowiedzi immunologicznej, w wyniku której przeciwciała atakują tkanki własne chorego. Charakterystycznym objawem jest rumień na twarzy.

Czytaj więcej
Babeszjoza u ludzi: co to za choroba i jakie daje objawy?

Babeszjoza u człowieka jest zjawiskiem incydentalnym. Profilaktyka obejmuje ochronę przed ugryzieniami przez kleszcze, będącymi wektorami pierwotniaka. Niekiedy choroba trwa kilka miesięcy, nie dając żadnych charakterystycznych objawów.

Czytaj więcej
Czy można przedawkować witaminę D? 

Witamina D jest nam niezbędna i trzeba ją suplementować cały rok. Jednak czy istnieje szansa na przedawkowanie tej witaminy? Czy połączenie słonecznych dni, diety bogatej w produkty zawierające duże ilości witaminy D i jeszcze tabletek to dobry pomysł? Przekonajcie się.

Czytaj więcej
Co pyli w maju? Rośliny wywołujące alergię wziewną w maju

Pylenie w maju jest dość mocno odczuwane przez chorych na sezonowe alergie wziewne. Maj to czas pylenia traw dzikich i uprawnych, babki, szczawiu, pokrzywy. Dodatkowo objawy chorobowe pojawić się mogą u osób uczulonych na pyłki drzew, takich jak sosna, buk i dąb. W maju zaczynają alergizować też zarodniki grzybów pleśniowych.

Czytaj więcej
Brzuch tarczycowy - kiedy się pojawia i jak go rozpoznać?

Duży brzuch tarczycowy jest jednym z wielu objawów przewlekłej i nieleczonej odpowiednio niedoczynności tarczycy. W chorobie tej brzuch jest wzdęty, występują zaparcia, a tkanka tłuszczowa odkłada się na całym jego obszarze. Do postawienia diagnozy zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy konieczne jest wykazanie nieprawidłowych poziomów hormonów we krwi.

Czytaj więcej
Jak zatrzymać siwienie w młodym wieku? Poznaj przyczyny przedwczesnego siwienia

Siwienie włosów w młodym wieku to proces, na który mają wpływ geny, styl życia, niedobór witamin i substancji odżywczych oraz zaburzenia funkcjonowania tarczycy. W niektórych przypadkach przedwczesnemu siwieniu można zapobiegać lub skutecznie je spowolnić.

Czytaj więcej
Borelioza - krętki, które wywołują chorobę to najinteligentniejsze bakterie na świecie

Borelioza to podstępna choroba. Doskonale się kamufluje w organizmie i potrafi wywołać takie objawy, których w żaden sposób nie da się połączyć z ukłuciem przez kleszcza. Co sprawia, że rozpoznanie boreliozy jest takie trudne? Dlaczego testy nie wykrywają tej bakterii? 

Czytaj więcej
Ekspert: Samo ukłucie kleszcza to za mało, aby zrobić badania. Konieczne są jeszcze objawy

Borelioza to choroba, która budzi ogromne emocje. Nie zawsze daje charakterystyczne objawy, dlatego, w świadomości wielu osób, można z nią połączyć dowolną dolegliwość. Czy faktycznie borelioza to choroba, którą aż tak trudno jest zdiagnozować? Czy komercjalizacja testów w kierunku boreliozy to dobry pomysł? Pytamy o to prof. Joannę Zajkowską, internistkę, specjalistkę chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji UMB w Białystoku.

Czytaj więcej
Telefon komórkowy może przyciągać kleszcze. Jak się chronić przed inwazją pajęczaków?

Naukowcy wykazali, że telefon komórkowy przyciąga zainfekowane niebezpiecznymi patogenami kleszcze. Warto to brać pod uwagę, gdy wybieramy się w plener. Tym bardziej,  że jak ostrzega Stowarzyszenie Chorych na Boreliozę, przez brak zimy możemy mieć do czynienia z inwazją kleszczy.

Czytaj więcej