Odbytnica (łac. rectum, zwana także prostnicą) mieści się w okolicach miednicy mniejszej i posiada łukowaty kształt. Łączy się z esicą (okrężnicę esowatą) oraz kanałem odbytu. Istnieje spora grupa chorób, które dotykają tego fragmentu przewodu pokarmowego.

Odbytnica – budowa

Odbytnica położona jest zarówno wewnątrzotrzewnowo, jak i pozaotrzewnowo. Rozmiary odbytnicy wynoszą zazwyczaj od 12 do 18 cm. Lekarze dzielą ją najczęściej na dwie części: miedniczą oraz odbytową. Dolny fragment części miedniczej nazywany jest bańką odbytnicy. Umowną granicą części są włókna dźwigacza odbytu.

Budowa ścian odbytnicy są podobne do pozostałych elementów układu pokarmowego i zawierają trzy warstwy: zewnętrzną, mięśniową oraz błonę śluzową (z fałdami poprzecznymi oraz podłużnymi w zależności od części odbytnicy). Odbytnica jest silnie ukrwiona oraz unerwiona. U kobiet odbytnica sąsiaduje z szyjką macicy i tylną ścianą pochwy, a u mężczyzn z gruczołem krokowym, nasieniowodami, pęcherzykami nasiennymi i pęcherzem moczowym.

Odbytnica – jak działa

Odbytnica jest odpowiedzialna za jedną z ważniejszych funkcji układu pokarmowego, czyli wydalanie kału (defekację). Możliwe jest to dzięki wystąpieniu kilka mechanizmów, które umożliwiają przesuwanie stolca w jelicie grubym, a także za jego hamowanie.

Spożywanie pokarmu powoduje przesunięcie obecnego w jelicie grubym stolca w kierunku odbytnicy. Stolec znajdujący się w odbytnicy rozszerza ją i dochodzi do rozluźnienia zwieracza wewnętrznego odbytu i zwieracza zewnętrznego odbytu. Dzięki temu możliwe jest wydalenie kału. Należy pamiętać, że u zdrowych osób odbytnica niewydalająca kału jest pusta.

Ból odbytnicy – co oznacza?

W odróżnieniu od pozostałych elementów jelita grubego odbyt jest wyłożony silnie unerwioną i ukrwioną skórą. Kanał odbytu jest bardzo wrażliwy na ból. Miejsce to zawiera liczne stożki skórne, które sięgają do błony śluzowej. W ich szczelinach mogą osadzać się resztki stolca, płyn i inne ciała obce, które mogą prowadzić do podrażnienia i silnego bólu. W takich sytuacjach częstym przypadkiem jest rozwój stanu zapalnego, powodującego lokalne zapalenie odbytu.

Przyczynami lokalnych zapaleń odbytu mogą być reakcje alergiczne, ropień, przetoka, zakażenie gruczołów odbytowych, ale także nowotwory. Silny i nieustępujący ból zlokalizowany w odbycie lub odbytnicy wymaga konsultacji z lekarzem.

Inną przyczyną występowania bólu odbytnicy może być szczelina odbytu. Pojawia się w wyniku wystąpienia mechanicznego uszkodzenia odbytu bądź odbytnicy. Może do nich dojść poprzez wysiłek fizyczny, długotrwałe zaparcia, stosunki analne, a nawet siedzący tryb życia. Objawami szczeliny odbytu, oprócz silnego bólu, są także pieczenie oraz świąd.

Choroby odbytnicy i odbytu – rodzaje i objawy

Istnieje spora liczba chorób, które zagrażają właściwemu funkcjonowaniu odbytnicy. Wśród najczęstszych wymienia się: hemoroidy, przetoki, nowotwory odbytu oraz ropnie. Zdaniem proktologów, najczęstszymi objawami toczących się chorób odbytnicy są: krwawienia z odbytu, uczucie niecałkowitego wypróżnienia, biegunki, zaparcia, wspomniane bóle odbytu, zmiana rytmu wypróżniania się, zmiana wyglądu stolca, narośle w okolicach odbytu, a także rany oraz guzki w okolicach zwieracza zewnętrznego.

Choroby odbytnicy – hemoroidy

Na hemoroidy cierpi co trzeci Polak! Ta dolegliwość objawia się wystąpieniem żylaków odbytu. Charakterystycznymi symptomami jest krwawienie oraz pieczenie w początkowych fazach rozwoju choroby. W kolejnych dochodzi do wypadania żylaków w trakcie wysiłku fizycznego i wypróżniania oraz nasilenia krwawień. Hemoroidy najczęściej dotykają osób po 60. roku życia, prowadzących siedzący tryb życia; częściej zapadają na nie kobiety niż mężczyźni.

Choroby odbytnicy – rak odbytnicy

Rak odbytnicy jest najczęstszym rakiem jelita grubego. Raki jelita grubego plasują się na drugim miejscu pod względem zgonów wywołanych nowotworami w Polsce. Każdego roku liczba zachorowań wzrasta, a wcześnie wykryty nowotwór odbytnicy jest w wysokim procencie chorych uleczalny. Ryzyko zachorowań wzrasta po 40. roku życia, a najczęstszymi przyczynami raka odbytnicy są: pojedyncze gruczolaki, zespół Gardnera, zespół wrodzonego niepolipowatego raka jelita grubego, zespół polipowatości rodzinnej, nieswoiste choroby zapalne jelit, a także dieta uboga w warzywa, owoce, wapń, selen oraz obfita w znaczne ilości tłuszczu zwierzęcego. Objawy raka odbytnicy zależą od rozwoju choroby, jednymi z pierwszych są najczęściej jasne krwawienia z odbytnicy, biegunki, zaparcia i zmiana rytmu wypróżniania.