Zapalenie zatok przynosowych (w łacińskim mianownictwie medycznym sinusitis) to częsta choroba będąca zwykle powikłaniem zapalenia górnych dróg oddechowych lub nieżytu nosa. Niekiedy przyczyną mogą być atopowe zmiany alergiczne lub nieprawidłowości anatomiczne w obrębie głowy.
Budowa zatok przynosowych i mechanizm powstawania zapalenia
Zatoki przynosowe to upowietrznione przestrzenie wewnątrz ściany czaszki, które łączą się z jamą nosową. Anatomicznie u człowieka wyróżnia się cztery pary zatok:
- czołowe – zlokalizowane nad łukami brwiowymi,
- klinowe – znajdujące się w podstawie czaszki, w okolicy przysadki i skrzyżowania wzrokowego,
- szczękowe – umieszczone w kościach szczękowych ponad korzeniami siekaczy i zębów przedtrzonowych,
- sitowe – w szczycie jamy nosowej.
Kształt i wielkość zatok różnią się osobniczo. Niekiedy podzielone są na mniejsze segmenty blaszkami kostnymi. Wnętrze zatok jest wyścielone dobrze unaczynioną błoną śluzową, z której w warunkach prawidłowych przez przewody łączące do jamy nosowej wydostaje się niewielka ilość wydzieliny. Rolą zatok jest ogrzewanie, oczyszczanie i nawilżanie wdychanego powietrza – stanowią pewien rodzaj przestrzeni buforowej.
W przebiegu stanu zapalnego pod wpływem czynników bakteryjnych, alergicznych czy pochodzących z organizmu mediatorów zapalenia dochodzi do obrzęku lub przerostu błony śluzowej. Światło przewodów łączących zatoki z jamą nosową zwęża się lub całkowicie zamyka i wydzielina (powstająca w czasie choroby w większych ilościach) nie może odpływać. Zastój powoduje dolegliwości bólowe, a pozostająca długo w zatokach treść łatwo ulega wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu czy grzybiczemu.
Objawy ostrego zapalenia zatok
Ostre zapalenie zatok jest najczęściej powikłaniem infekcji górnych dróg oddechowych. Objawia się zwykle w kilka dni od początku tej choroby i przyjmuje postać nasilonych bólów głowy, poczucia całkowitej niedrożności nosa, która nie ustępuje po typowych kroplach. Może też pojawić się gorączka. W zależności od tego, które zatoki zostały zajęte przez proces chorobowy, objawy mogą się nieco różnić.
Zapalenie zatok szczękowych może powodować bóle zębów, a klinowych – promieniowanie bólu do żuchwy, ucha i okolicy ciemieniowej. Dla intensywnego zapalenia zatok sitowych typowe są dolegliwości ze strony oczu i obrzęk powiek. W schorzeniu zatok czołowych ból obejmuje okolicę czoła, oczu, może powodować przeczulicę skóry głowy w przedniej części. W niektórych przypadkach zapalenie zatok powoduje dolegliwości podobne do neuralgii nerwu twarzowego czy trójdzielnego.
Zobacz film i dowiedz się, jak wyleczyć zapalenie zatok:
Bólowi towarzyszy najczęściej gorączka, intensywny katar, zaleganie wydzieliny w jamie nosowej i jej spływanie po tylnej ścianie gardła. Dołączać się też mogą związane z obrzękiem śluzówki nosa bóle ucha (zablokowana trąbka słuchowa) i łzawienie (niedrożne przewody nosowo-łzowe).
Ból głowy przy zapaleniu zatok przynosowych ma tępy, niekiedy pulsujący charakter, a intensywność zależy od pozycji ciała. Nasila się wyraźnie podczas pochylania się, szybkiego kręcenia głową, potakiwania. Może osiągać duże natężenie podczas biegu, skakania i innych wstrząsów. Opukiwanie głowy w okolicy zatok powoduje reakcję w postaci impulsowego, krótkotrwałego zwiększenia natężenia bólu. Jest on wtedy zwykle przeszywający, kłujący.
Najczęściej jego natężenie zmniejsza się po zastosowaniu leków rozrzedzających wydzielinę nosową czy podaniu kropli obkurczających śluzówkę nosa (co może poprawić drożność przewodów wyprowadzających zatok). W zależności od stanu miejscowego i indywidualnych reakcji nagrzewanie okolicy bolesnych zatok szczękowych czy czołowych przynosi ulgę albo (np. w przypadku całkowitego zamknięcia ujścia zatoki czy wypełnienia jej bardzo gęstą treścią ropną) może wręcz spowodować nasilenie dolegliwości.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych wiąże się najczęściej z przerostem błony śluzowej zatok i trwałym zwężeniem drożności ich ujścia do jamy nosowej. Powoduje to nasilenie dolegliwości nawet przy drobnych impulsach zapalnych (przechłodzenie, reakcja na przeziębienie, wysuszenie powietrza czy ekspozycja na dym i pył). Chory unika zwykle przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach czy w przeciągu, ekspozycji na zimne powietrze, wiatr, gdyż w takich sytuacjach jego samopoczucie szybko pogarsza się, a ból staje się bardzo uciążliwy.
Dolegliwości rzadko wiążą się ze skokami temperatury ciała. Powodują jednak zaleganie w nosie gęstej, niekiedy ropnej wydzieliny. Obrzęk tylnej ściany gardła i spływanie po niej treści zapalnej jest przyczyną dyskomfortu, częstego pochrząkiwania czy kaszlu.
Bibliografia:
- F. Czerwiński, A. Krechowiecki, Zarys anatomii człowieka, Warszawa 2018.
- W. Szyfter, Laryngologia – wybrane zagadnienia z patologii jamy ustnej, gardła, krtani i okolic, Poznań 2016.