Objawy oponowe to zespół objawów neurologicznych, który jest charakterystyczny dla podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych. Mogą wystąpić w wyniku krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego, udaru, procesu nowotworowego czy też zakażenia.

Objawy oponowe – badanie

Podstawowym objawem oponowym jest sztywność karku, która występuje u ok. 30% osób dorosłych cierpiących na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Objawia się trudnościami lub niemożnością przygięcia głowy do klatki piersiowej w pozycji leżącej. Do pozostałych objawów oponowych zalicza się:

• objaw Brudzińskiego – dzieli się na 3 rodzaje: karkowy, łonowy i policzkowy. Objaw karkowy jest dodatni, gdy pacjent w pozycji leżącej, z jedną ręką pod głową, a drugą na klatce piersiowej, nie jest w stanie przygiąć głowy do mostka, a przy próbie dochodzi do mimowolnego zgięcia kończyn dolnych w stawach kolanowych i biodrowych. Objaw łonowy stwierdza się, gdy po naciśnięciu na kość łonową pacjent zgina kończyny dolne w stawach kolanowych i biodrowych. Policzkowy objaw Brudzińskiego oznacza, że po ucisku na policzek poniżej kości jarzmowej dochodzi do uniesienia i zgięcia przedramion. Objawy Brudzińskiego występują u ok. 5% pacjentów dorosłych z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych;

• objaw Kerniga – pacjent pozostaje w pozycji leżącej, a lekarz próbuje biernie unieść jego wyprostowaną kończynę dolną lub wyprostować nogę w stawie kolanowym (zgiętej jednocześnie w stawie biodrowym). Przy podrażnieniu opon mózgowo-rdzeniowych pojawia się opór mięśni uniemożliwiający uniesienie wyprostowanej kończyny. Następuje odruchowe jej zgięcie w stawie kolanowym;

• objaw Flataua – dzieli się na górny (karkowo-mydriatyczny) i dolny (erekcyjny). Górny objaw Flataua można stwierdzić, gdy po przyciągnięciu głowy do klatki piersiowej dochodzi do rozszerzenia źrenic. Dolny objaw Flataua dotyczy małych chłopców. Jest pozytywny, jeśli po kilkukrotnym pochyleniu tułowia do przodu, dochodzi do erekcji prącia. Objaw ten jest często stwierdzany w gruźliczym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych lub wzmożonym ciśnieniu śródczaszkowym;

• objaw Amossa (objaw trójnoga) – częściej spotykany u dzieci. Pacjent nie jest w stanie usiąść w siadzie wyprostowanym bez konieczności jednoczesnego podpierania się;

• objaw Hermana (objaw karkowo-paluchowy) – w czasie badania sztywności karku, po zbliżeniu głowy do klatki piersiowej, następuje odruchowe zgięcie grzbietowe palucha;

• bolesność uciskowa gałek ocznych;

• nadwrażliwość na bodźce słuchowe;

• światłowstręt;

• opistotonus – pojawia się w znacznie nasilonym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, jest to wymuszona pozycja chorego, polegająca na wygięciu jego ciała w łuk. Tułów wygina się ku przodowi.

Objawy oponowe ujemne oznaczają, że w badaniu neurologicznym nie stwierdzono symptomów świadczących o podrażnieniu lub zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.

Przyczyny powstawania zespołu oponowego

Zespół oponowy jest efektem odruchu niewystępującego w warunkach fizjologicznych. Objawy są charakterystyczne dla zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu, jednak mogą towarzyszyć także innym jednostkom chorobowym. Często występują podczas kiły układu nerwowego oraz świnki. Mogą być objawem guzów wewnątrzczaszkowych. Objawy oponowe występują również po urazach.

Objawy oponowe – leczenie

Leczenie związane z wystąpieniem objawów oponowych zależy od ich przyczyn. Gdy wynikają z zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu, konieczne jest zastosowanie leków przeciwbakteryjnych, przeciwgruźliczych lub przeciwgrzybiczych. Rodzaj leku zależy od patogenu odpowiadającego za infekcję. Przy chorobie o podłożu wirusowym stosowane jest leczenie objawowe, a w ciężkich przypadkach choremu podaje się interferon. Dolegliwościom można zapobiegać, stosując dostępne na rynku szczepionki przeciwko niektórym bakteriom i innym patogenom odpowiadającym za zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.