Nałogowe obgryzanie paznokcie nazywane jest onychofagią – to określenie pochodzi z języka greckiego (onycho ‘paznokieć’, phagos ‘jeść’). Proces dotyczy najczęściej paznokci rąk, rzadziej stóp. Stanowi powszechny nawyk, obserwowany zarówno wśród dzieci, jak i u dorosłych. Pojawia się zazwyczaj między 4. a 6. rokiem życia i znacznie nasila się podczas dojrzewania. Jego częstotliwość u obu płci do 10. roku życia rośnie stosunkowo równomiernie, jednak z czasem znacznie mniej dziewcząt niż chłopców obgryza paznokcie.

U większości nastolatków onychofagia z czasem zanika, jednak nawyku nie potrafi zwalczyć około 15% dorosłych. Wynika to m.in. z zaburzeń poziomu żelaza, miedzi lub witamin, ale również z problemów osobistych, stresujących sytuacji, nadwrażliwości emocjonalnej, niskiej samooceny czy skłonności do stanów lękowych. Istnieją hipotezy twierdzące, że zjawisko obgryzania paznokci ma związek z niskim statusem ekonomicznym.

Jak przestać obgryzać paznokcie?

Nałogowe obgryzanie paznokci nie jest łatwe do wyleczenia. Według specjalistów, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń obsesyjno–kompulsywnych, powinno się łączyć stosowanie farmaceutyków (zazwyczaj leków antydepresyjnych i tzw. inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny) z terapią behawioralną.

U około 60–70% osób zmagających się z onychofagią farmakoterapię uznaje się za skuteczną. Efektywną metodą leczenia nałogowego obgryzania paznokci jest również terapia behawioralna. Już w latach 70. XX wieku opracowano technikę określaną mianem procedury zmieniania nawyków HRP (habit reversal procedures), z powodzeniem wykorzystywaną także do leczenia tików czy jąkania się.

Za skuteczny sposób na obgryzanie paznokci uchodzi też ich należyte obcinanie. Dziewczętom i kobietom pozytywne efekty może przynieść manicure wykonany w salonie kosmetycznym, przedłużanie paznokci lub noszenie tipsów. U chłopców i mężczyzn sprawdzają się niekiedy bandaże nałożone na palce.

Obgryzaniu paznokci zapobiega również stosowanie specjalnych preparatów dostępnych w aptekach, tzw. gorzkich paluszków. Mają one postać płynów lub żeli, które nakłada się na paznokcie, a ich zapach oraz smak skutecznie zniechęcają do obgryzania. Podobne właściwości wykazuje także świeżo wyciśnięty sok z aloesu.

Innym sposobem na obgryzanie paznokci jest zastępowanie tego nawyku innymi czynnościami, np. żuciem gumy, skubaniem pestek z dyni czy słonecznika albo otwieraniem łupin orzechów włoskich.

Obgryzanie paznokci u dzieci

Onychofagia jest przeniesieniem nawyku ssania kciuka, zwykle porzucanym przez dziecko około 3. roku życia. Po okresie dojrzewania obgryzanie paznokci zastępują inne przyzwyczajenia, m.in. gryzienie warg, ołówków albo innych przedmiotów, drapanie nosa czy zawijanie włosów wokół palca.

Onychofagia jest najczęściej obserwowana u dzieci pozbawionych poczucia bezpieczeństwa, miłości i więzi z najbliższymi osobami, nieznajdujących zaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych. Z tego powodu młodzi ludzie często szukają innych źródeł odczuwania przyjemności i zadowolenia, a w obgryzaniu paznokci znajdują sposób na rozładowanie lęku, napięcia, gniewu czy poczucia zagrożenia.

Obgryzanie paznokci – skutki

Niekontrolowana onychofagia może prowadzić do wielu powikłań zdrowotnych, np. do znacznego uszkodzenia płytki paznokciowej, która z czasem staje się krótka, zniekształcona i rozwarstwiona. Brzegi paznokcia są nierówne i poszarpane, a opuszki palców odsłonięte.

Obgryzanie paznokci grozi również zaburzeniami układu ruchowego narządu żucia, stanowiącymi według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) trzecie, najczęstsze schorzenie jamy ustnej, po próchnicy i chorobach przyzębia. U dzieci w wyniku obgryzania paznokci często dochodzi do zniekształcenia szczęk. Z badań wynika, że prawie każdy pacjent ortodonty to osoba, która była lub jest dotknięta onychofagią. Obgryzanie paznokci zwiększa także ryzyko uszkodzenia powierzchni zębów oraz wysunięcia lub rotacji górnych siekaczy. Może też prowadzić do uszkodzenia dziąsła, powstającego, gdy utkwi w nim fragment paznokcia, powodując zapalenie, obrzęk bądź też pojawienie się ropnia.

Obgryzanie paznokci zwiększa niebezpieczeństwo chorób bakteryjnych i grzybiczych. U osób niedbających należycie o higienę osobistą onychofagia może prowadzić np. do zakażenia bakterią Escherichia coli, która wywołuje infekcje dróg moczowych, zatrucia pokarmowe, a nawet zapalenie płuc. Wkładanie palców do ust bywa też przyczyną zarażenia wirusem HPV, wywołującego zmiany skórne, ale także będącego przyczyną raka szyjki macicy.

Bibliografia:

"Konsekwencje zdrowotne onychofagii", Agnieszka Gniadek, Justyna Czochara