Rak trzonu macicy jest najczęściej rozpoznawalnym nowotworem złośliwym wywodzącym się z błony śluzowej, czyli endometrium macicy. Endometrium to błona wewnętrzna, wyściełająca od wewnątrz macicę. Ulega cyklicznym zmianom pod wpływem hormonów, tj. estrogenów i progesteronu. Po menopauzie gospodarka hormonalna ulega zaburzeniu, wobec czego wzrasta ryzyko patologicznych rozrostów w obrębie błony śluzowej endometrium. Należy jednak pamiętać, że rak to nie jedyny nowotwór macicy. Pojawić się też mogą mięśniaki, mięsaki lub nowotwory mezenchymalne trzonu macicy.

Rak błony śluzowej trzonu macicy – przyczyny

Główna przyczyna powstawania raka endometrium, czyli błony śluzowej macicy, to długotrwała stymulacja nabłonka błony śluzowej trzonu macicy estrogenami, szczególnie przy współistniejącym niedoborze progesteronu. Najczęstsza taka sytuacja ma miejsce przy niedoborze progesteronu.

Do czynników ryzyka błony śluzowej trzonu macicy:

• nadwaga,
  
• brak porodów w wywiadzie,
  
• późna menopauza,
  
• cukrzyca,
  
• napromieniowanie,
  
• estrogeny egzogenne.
  

Estrogeny stymulują nadmiernie błonę śluzową macicy do rozrostu. Niedobór progesteronu dodatkowo nie równoważy tej fazy proliferacji (rozrastania się nabłonka), a wobec tego jest ona nadmierna. Wyróżnia się 4 typu rozrostu endometrium. Pierwsze 2 to rozrost prosty i złożony bez atypii. Nie stanowią zagrożenia. Natomiast rozrost prosty i złożony z atypią są tzw. stanem przednowotworowym, ponieważ ryzyko wystąpienia raka błony śluzowej trzonu macicy wynosi w tych przypadkach nawet 50%. Podstawą rozpoznania, jest badanie histopatologiczne i materiał uzyskany z łyżeczkowania kanału szyjki i trzonu macicy.

Objawy i klasyfikacja raka trzonu macicy

Głównym objawem klinicznym jest nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych. Istnieje pewna zależność pomiędzy odstępem czasowym krwawienia od menopauzy a wzrostem prawdopodobieństwa rozpoznania raka.

Wysokie prawdopodobieństwo tego rozpoznania może być również w sytuacji, kiedy w badaniu ultrasonograficznym kobiet niestosujących hormonalnej terapii zastępczej grubość endometrium przekracza 4 mm. Ta granica jest przesunięta powyżej 8 mm u kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą.

Stosuje się klasyfikację kliniczną zaawansowania raka endometrium wg Międzynarodowej Federacji Ginekologów i Położników (z fr. Fédération Internationale de Gynécologie et d’Obstétrique – FIGO).

Stadium I obejmuje zmiany ograniczone do ścian macicy. Stadium II to rak obejmujący również szyjkę macicy. Stadium III wskazuje na inwazyjnego raka przechodzącego poza ściany macicy, dającego przerzuty do otrzewnej, a także zajmującego węzły chłonne miedniczne i okołoaortalne. Ostatnie stadium zaawansowania – IV – oznacza odległe przerzuty nowotworowe z zajęciem węzłów chłonnych i naciekaniem odbytnicy i pęcherza moczowego.

Rak trzonu macicy – leczenie

Leczenie raka błony śluzowej macicy polega przede wszystkim na leczeniu chirurgicznym. W stopniu I i II leczenie wymaga całkowitego usunięcia macicy wraz z przydatkami i sklepieniem pochwy. Dodatkowo w stadium II należy rozważyć usunięcie węzłów chłonnych miednicy mniejszej. Wyższe stopnie zaawansowania wykorzystują wielokierunkową terapię obejmującą nie tylko leczenie chirurgiczne, ale również chemioterapię, radioterapię i hormonoterapię.

Nowotwory mezenchymalne trzonu macicy

Zalicza się tu nowotwory łagodne, jak i złośliwe.

Mięśniak jest najczęściej występującym nowotworem łagodnym trzonu macicy. W zależności od tego, w jakiej warstwie lokalizuje się guz, mówi się o mięśniakach podsurowiczych, śródściennych lub podśluzówkowych. Najczęściej są to liczne zmiany o różnym kształcie i wielkości. Podobnie jak w przypadku raka trzonu, dużą rolę w powstawaniu mięśniaków odgrywają estrogeny.

Objawy mięśniaków są następujące:

• obfite krwawienia miesięczne,
  
• przedłużające się krwawienia,
  
• bóle podbrzusza,
  
• dolegliwości związane z uciskiem guza na pęcherz lub odbytnicę.
  

Małe mięśniaki mogą przebiegać zupełnie bezobjawowo, natomiast duże mogą być przyczyną niepowodzeń położniczych i problemów z zajściem w ciążę.

Mięśniakomięsak gładkokomórkowy (leiomyosarcoma) to nowotwór mezenchymalny o charakterze złośliwym. Dotyczy kobiet około 50. roku życia, najczęściej tych leczonych z powodu innych nowotworów i poddawanych radioterapii okolic miednicy mniejszej. Często przerzutuje drogą krwionośną do płuc.

Nowotwory podścieliska błony śluzowej macicy

Do nowotworów podścieliska endometrium zaliczamy guzek stromalny, czyli łagodny nowotwór powstający w błonie śluzowej macicy, a także 2 mięsaki podścieliska – sarcoma stromale low grade i sarcoma stromale high grade. Oba mięsaki różnią się stopniem złośliwości, jednak bardzo szybko wzrastają i dają odległe przerzuty.

Mieszane nowotwory mezenchymalne

Ta grupa obejmuje zarówno łagodne, jak i złośliwe nowotwory trzonu macicy, powstające na podłożu komórek nabłonkowych i mezenchymalnych, głównie u otyłych kobiet w wieku 50–70 lat, po menopauzie, a także nieródek (brak ciąż i porodów w wywiadzie) i chorujących na cukrzycę i nadciśnienie.

Leczenie nowotworów łagodnych i złośliwych trzonu macicy

W leczeniu nowotworów złośliwych wykorzystuje się połączenie leczenia chirurgicznego, radioterapii i chemioterapii. Postępowanie w przypadku nowotworów łagodnych ogranicza się przede wszystkim do leczenia chirurgicznego.