Laktoza jest dwucukrem występującym w mleku (zarówno kobiecym, jak i zwierzęcym). Nietolerancja sprawia, że niemowlę nie może być karmione przez matkę, a preparaty stosowane do żywienia zastępczego muszą być pozbawione tego związku.
Nietolerancja laktozy u niemowląt – mechanizm powstawania
Nietolerancja laktozy wynika ze zbyt małej aktywności laktazy – enzymu znajdującego się w kosmkach jelitowych i rozkładającego dwucukier na glukozę i galaktozę. Brak enzymu sprawia, że niestrawiona laktoza przedostaje się do jelita grubego i jest w większości rozkładana przez bakterie w procesie beztlenowym na kwasy organiczne. Nierozłożone pozostałości wydalane są z kałem. W procesie tym wytwarzają się bardzo duże ilości gazów (głównie dwutlenku węgla, metanu i wodoru), które są przyczyną uciążliwych objawów o typie kolki.
Zmniejszona aktywność laktazy może być spowodowana przez bezwzględny niedobór tego enzymu (wynikający na przykład z wad genetycznych). Najczęściej jednak przyczyną tego stanu są zaburzenia czynnościowe jelit, wynikające z ich trwających dłużej chorób. Przewlekłe stany zapalne błony śluzowej jelita cienkiego prowadzą do zmian zanikowych błony śluzowej, spłaszczenia powierzchni kosmków jelitowych. Zmniejsza to powierzchnię, na której na przemieszczającą się treść pokarmową mogą działać enzymy. Stan zapalny powoduje zwiększone wydzielanie śluzu, który ogranicza kontakt pokarmu ze śluzówką jelita, a także przyspieszenie perystaltyki i biegunki. Wszystkie te zjawiska nasilają objawy nietolerancji.
Przyczyną stanów zapalnych jelit i wtórnej nietolerancji laktozy mogą być m.in. alergie pokarmowe, skaza białkowa, celiakia, infekcje bakteryjne lub wirusowe, parazytozy, choroba Leśniowskiego-Crohna albo stosowanie niektórych leków.
Nietolerancja laktozy u niemowląt – objawy
Objawy nietolerancji laktozy u niemowląt to przede wszystkim:
- uporczywe wzdęcia,
- odgłosy przelewania się treści jelitowej i kruczenia,
- wodniste biegunki o nieprzyjemnym zapachu.
Wtórnymi objawami (wynikającymi z biegunek) mogą być odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, a w dłużej trwających stanach – brak przyrostu wagi u dziecka i niedożywienie. Ze względu na fakt, że z przewodu pokarmowego wchłania się do krwiobiegu wiele niezbędnych substancji, mogą pojawiać się inne, niespecyficzne dla nietolerancji laktozy objawy niedoborów, np. anemia.
Nietolerancja laktozy a objawy skórne
U niemowląt z nietolerancją laktozy często pojawiają się równolegle objawy skórne pod postacią drobnej wysypki albo wyprysku. Symptomy te są typowe raczej dla reakcji alergicznych i zaburzeń wchłaniania białek (skazy białkowej) i to właśnie tego typu choroby są pierwotną przyczyną występujących objawów. Nietolerancja laktozy ma charakter wtórny. Stany takie wymagają pogłębionej diagnostyki.
Rozpoznawanie nietolerancji laktozy
Rozpoznanie niedoboru laktazy opiera się na badaniach laboratoryjnych. W przypadku jej podejrzenia wykonuje się:
- oddechowy test wodorowy (trudny do wykonania u niemowląt ze względu na brak współpracy),
- badanie poziomu galaktozy w moczu albo galaktozy i glukozy we krwi po doustnym podaniu roztworu laktozy,
- badania genetyczne (wykonywane w celu ustalenia, czy nietolerancja nie ma charakteru wrodzonego).
W wątpliwych przypadkach o ciężkim przebiegu można wykonać pobranie wycinka jelita do badań histologicznych, biochemicznych oraz immunochemicznych. Mają one największą wartość diagnostyczną, ale sam zabieg wiąże się z punkcją lub otwarciem jamy brzusznej i jest obciążający dla dziecka.
Nietolerancja laktozy u niemowląt karmionych piersią
Ponieważ nietolerancji laktozy nie można zmniejszyć lub wyleczyć farmakologicznie, a około 80% węglowodanów zawartych w mleku matki to laktoza, jedyną metodą usunięcia dolegliwości jest dieta eliminacyjna. Oznacza to, że dziecko musi być karmione specjalnie dobranymi preparatami mlekozastępczymi bez laktozy. Należy zrezygnować także z mleka krowiego albo koziego, o ile dziecko jest karmione butelką.
Dieta w nietolerancji laktozy u niemowląt
W początkowym okresie życia jedynym pokarmem niemowlęcia jest mleko. Ponieważ dziecko z nietolerancją nie może otrzymywać laktozy, trzeba je karmić wysoko przetworzonymi, udoskonalonymi preparatami zastępczymi, które nie zawierają tego cukru. Wyeliminowanie laktozy powoduje zwykle szybką i spektakularną poprawę stanu dziecka.
Sytuacja zmienia się na korzyść, gdy do diety niemowlęcia włącza się (zgodnie z ogólnie obowiązującym kalendarzem) inne pokarmy. Należy jednak brać wówczas pod uwagę to, że niektóre z nich zawierają laktozę i trzeba umiejętnie eliminować je z diety. Do tej grupy produktów spożywczych należą:
- słodkie mleko, śmietana,
- twarogi i sery,
- płatki śniadaniowe,
- margaryna,
- jakiekolwiek wyroby, w skład których wchodzi mleko w proszku.
Produkty powstające z udziałem bakterii (jogurty, kefiry, sery dojrzewające) są zwykle bezpieczne. Przemysł mleczarski dostarcza również dużą ilość produktów pozbawionych laktozy, dzięki którym ograniczenia te stają się mniej uciążliwe. Dieta eliminacyjna musi być stosowana praktycznie przez cały czas niemowlęctwa, a rezygnacji z niej w późniejszym terminie można dokonać jedynie po konsultacji z lekarzem. Jeśli przyczyną nietolerancji był proces zapalny jelit wynikający z innych przyczyn, podstawą powrotu do zdrowia jest wyleczenie choroby podstawowej.