Nerwy rdzeniowe to 31 par nerwów tworzących się z korzeni odchodzących od rdzenia kręgowego na wysokości niemal każdego kręgu. Najwyższa para powstaje na poziomie najwyższego kręgu szyjnego (C1), ostatnia – na wysokości pierwszego kręgu guzicznego (Co1).
Nerwy rdzeniowe – budowa
Każdy nerw rdzeniowy powstaje z dwóch korzeni: grzbietowego i brzusznego. Wychodzą one z kanału kręgowego i łączą się w pień nerwu. Ten z kolei dzieli się na cztery gałęzie:
- tylną (grzbietową) – zaopatrującą mięśnie i powłoki pleców,
- przednią (brzuszną) – rozchodzące się na boki i dalej ku przodowi, unerwiające głównie skórę i mięśnie tułowia,
- łączącą – wchodzącą do znajdującego się na przedniej powierzchni kręgosłupa pnia współczulnego,
- oponową – tworzącą jedynie drobne odgałęzienia dochodzące do worka oponowego w kanale kręgowym.
Układ par nerwów jest piętrowy i ich zakres unerwienia odpowiada wysokości, na której powstają. Na przykład gałęzie przednie powstające w odcinku piersiowym kręgosłupa tworzą kolejne – od najwyższych do najniższych – nerwy międzyżebrowe.
Niektóre gałęzie nerwów rdzeniowych tworzą sploty (gdzie dochodzące wiązki wymieniają się częścią włókien) oraz zwoje. W nich przewodnictwo impulsów zostaje przekazane do kolejnej komórki nerwowej.
Nerwy rdzeniowe – funkcje
Nerwy rdzeniowe zapewniają kompleksowe unerwienie dużego obszaru ciała – tułowia oraz kończyn. Są odpowiedzialne za przewodnictwo impulsów wstępujących (czuciowych), jak i zstępujących (ruchowych). W zakresie unerwienia wegetatywnego (niezależnego od woli) obsługują głównie część adrenergiczną (współczulną), dla której przeciwwagę stanowi działanie niektórych nerwów czaszkowych (np. nerwu błędnego).
Nerwy rdzeniowe – choroby
Najczęściej spotykanym schorzeniem nerwów rdzeniowych są zespoły objawów wywołane uciskiem na korzenie nerwów rdzeniowych. Bezpośrednimi czynnikami powodującymi dolegliwości są:
- przemieszczenia krążków międzykręgowych,
- zwężenie szczelin międzykręgowych,
- kręgozmyk (czyli przesunięcie względem siebie trzonów kręgów, spowodowane zerwaniem lub rozciągnięciem łączących je więzadeł),
- zmiany zwyrodnieniowe pod postacią wyrośli kostnych na brzegach kręgów,
- ucisk przez rozwijający się guz,
- złamania kompresyjne kręgów (powodujące obniżenie wysokości trzonu poszczególnych odcinków kręgosłupa).
Objawy ucisku pojawiają się najczęściej w odcinku szyjnym, w części piersiowej (pod postacią nerwobólu międzyżebrowego) albo krzyżowo-lędźwiowej (rwa kulszowa). Bólom towarzyszą zaburzenia czucia, mrowienie, w cięższych postaciach również niedowłady kończyny górnej albo dolnej.
Powodem powstawania zaburzeń są różnego typu zmiany degeneracyjne i zwyrodnieniowe, łagodne lub złośliwe guzy pierwotne kości i tkanek kanału kręgowego oraz nowotwory przerzutowe. Do złamań kręgu dochodzi pod wpływem urazów, a w przypadku rozwiniętej osteoporozy lub naciekania kości przez tkankę rakową – nawet bez widocznej przyczyny.
Źródłem dolegliwości mogą też być stany zapalne – spowodowane przez czynniki mechaniczne (drażnienie przez uciskającą strukturę) albo infekcyjne. Przykładem jest wywołany przez wirusy półpasiec. Powoduje on silną bolesność, zaburzenia czucia i funkcji ruchowych w przestrzeni zaopatrywanej przez jeden konkretny nerw oraz pęcherzykowe zmiany skórne w okolicy jego przebiegu.
Jak działa i z czego składa się układ nerwowy? Sprawdź swoją wiedzę!
Nerwy rdzeniowe – porażenia i niedowłady
Specyficzną grupę chorób nerwów rdzeniowych stanowią porażenia i niedowłady. Jeśli mają one charakter ośrodkowy – związany z chorobą mózgu lub rdzenia przedłużonego – dochodzi do zmian o typie spastycznym (ze zwiększonym napięciem mięśniowym i intensywnymi reakcjami odruchowymi). W przypadku uszkodzeń obwodowych (np. przerwania ciągłości konkretnego nerwu) mięśnie pozbawione unerwienia mają obniżone lub zniesione napięcie.
Leczenie chorób nerwów rdzeniowych
Zapalenie nerwów rdzeniowych i uciskowe zespoły bólowe wymagają głównie działania objawowego. Zaleca się:
- podawanie preparatów przeciwbólowych,
- miejscowe lub ogólne stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych,
- w ostrej fazie – ograniczenie aktywności i pracy fizycznej,
- intensywną fizykoterapię i rehabilitację ruchową,
- suplementację witamin z grupy B, które mają przyspieszać regenerację nerwów.
- w przypadku nadwagi lub otyłości – odpowiednią dietę redukcyjną,
- dbałość o ergonomię w miejscach pracy i wypoczynku.
Leczenie może być długotrwałe i nie wyklucza częstych nawet nawrotów i nasilania się dolegliwości. W ciężkiego przebiegu półpaśca stosuje się dodatkowo kortykosteroidy i leki przeciwwirusowe.
Jeśli przyczyną dolegliwości ze strony nerwów rdzeniowych są zaawansowane zmiany anatomiczne kręgosłupa, niezbędne może być leczenie operacyjne (np. stabilizacja kręgosłupa albo usunięcie krążków międzykręgowych). Złamania kręgów leczy się zachowawczo (leżenie, gorsety i kołnierze ortopedyczne) lub w uzasadnionych przypadkach – chirurgicznie.