Nadziąślak (epulis) to łączna nazwa schorzeń przebiegających z narastaniem tkanki w obrębie dziąsła. Na podstawie wyglądu lekarz stomatolog najczęściej określa typ zmiany i usuwa ją. By wykluczyć jej rakowy charakter, materiał jest rutynowo poddawany badaniu histopatologicznemu.

Powstawanie nadziąślaka

Nadziąślak jest dość powszechnym schorzeniem. Rozwija się częściej u kobiet, pojawia się zwykle między 20. a 40. rokiem życia. Najczęstszym umiejscowieniem są przednie, wewnętrzne części szczęk oraz boczne części żuchwy. Zmiana zlokalizowana jest na brodawce międzyzębowej albo na dziąśle w okolicy szyjki zęba.

Przyczyny rozwoju nadziąślaka nadal są przedmiotem intensywnych badań współczesnej stomatologii i patomorfologii. Określono i opisano najczęstsze typy tej zmiany i skorelowano z prawdopodobnymi przyczynami. Mimo to nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, co jest przyczyną rozrostu tkanek miękkich dziąsła u konkretnej osoby w danym przedziale czasowym.

Za najczęstsze powody powstawania nadziąślaka uważa się m.in. zaburzenia hormonalne, szczególnie w zakresie hormonów płciowych u kobiet. Innymi wymienianymi przyczynami są:

• drażniący wpływ przewlekłych stanów zapalnych zębów i przyzębia,
  
• kamień nazębny lub nieprawidłowo ukształtowane wypełnienia,
  
• wady zgryzu,
  
• ucisk wywierany na dziąsła przez źle dopasowane lub zdeformowane protezy.
  

Bierze się pod uwagę również wpływ czynników genetycznych oraz fakt, że przerost tkanek dziąsła może być miejscowym efektem reakcji alergicznej.

Rodzaje nadziąślaka

W praktyce klinicznej spotyka się głównie trzy rodzaje nadziąślaka. Najczęstszym z nich jest – utożsamiany z odmianą ziarninową – nadziąślak zapalny (Epulis inflammatoria). Przerośnięta błona śluzowa przyjmuje początkowo kształt guzkowatego, miękkiego uwypuklenia o żywoczerwonej barwie. Rozrastając się, tworzy zwykle kulisty, ruchomy, przymocowany szypułą do dziąsła twór.

Z czasem zmiana może przybierać inny charakter. Przerasta tkanką łączną, staje się elastyczna i twarda, zyskuje bladoróżowe zabarwienie. W ten sposób powstaje nadziąślak włóknisty.

Trzecią i najbardziej niebezpieczną odmianą jest ziarniniak olbrzymiokomórkowy, przyjmujący najczęściej formę guza o szerokiej, umiejscowionej w dziąśle podstawie. Jego barwa jest ciemniejsza (sinofioletowa lub ciemnowiśniowa), powierzchnia nieregularna, grudkowata. Rośnie szybko, powodując dyskomfort i okresowo miejscowe dolegliwości bólowe.

Wszystkie odmiany nadziąślaka mają skłonność do krwawienia pod wpływem niewielkich mechanicznych urazów (mycie zębów, spożywanie twardych pokarmów). Przewlekłe drażnienie i powtarzające się, drobne uszkodzenia mogą powodować powstawanie owrzodzeń, które trudno się goją. Najwięcej tego typu powikłań obserwuje się w przypadku nadziąślaka olbrzymiokomórkowego.

Większe zmiany mogą uciskać na żuchwę lub szczękę, co wywołuje miejscową resorpcję tkanki kostnej. Widoczne jest to na zdjęciach rentgenowskich w postaci ubytków zlokalizowanych w miejscu rozwoju nadziąślaka.

Nadziąślak u dziecka

Nadziąślaki są czasem obserwowane u noworodków. Mają charakter wrodzony i rozwijają się już w okresie życia płodowego. Ponieważ obserwuje się je częściej u dziewczynek, uważa się, że wpływ na to mogą mieć hormony płciowe matki. U dziecka nadziąślaki są dobrze widoczne, gdyż rozwijają się w przedniej części nieuzębionych jeszcze szczęk i żuchwy. Często powstaje kilka zmian jednocześnie. Niektóre z nich mogą osiągać średnicę nawet kilku centymetrów. Większe usuwa się chirurgiczne, zmiany niewielkie mogą się samoistnie wchłonąć w kilku pierwszych miesiącach życia.

Nadziąślak ciężarnych

Nadziąślak ciężarnych ma budowę bardzo podobną do niewielkiej zmiany zapalnej. Pojawia się zwykle w drugiej połowie ciąży. Jest w zasadzie jedyną postacią, która nie musi być leczona chirurgicznie, gdyż po rozwiązaniu ulega najczęściej zanikowi i wchłonięciu.

Leczenie nadziąślaka

W większości przypadków nadziąślak wymaga leczenia chirurgicznego. Wynika to z faktu, że:

• powoduje krwawienia i wtórne stany zapalne w przypadku owrzodzenia,
  
• może utrudniać żucie pokarmu i noszenie protez zębowych,
  
• rozrastając się, może uszkadzać tkankę kostną zębodołów i powodować ruszanie się zębów.
  

Jednocześnie bierze się pod uwagę fakt, że niektóre nowotwory złośliwe jamy ustnej mogą w początkowej fazie rozwoju przybierać formę podobną do typowego nadziąślaka. Dlatego zmiany te usuwa się i rutynowo poddaje ocenie histopatologicznej.

Leczenie odbywa się poprzez usunięcie nadziąślaka w całości, a w niezbędnych przypadkach również wyłyżeczkowanie kości pod zmianą. Zmianę wycina się z marginesem tkanek zdrowych ze względu na dużą skłonność do nawrotów. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, stosując klasyczną technikę chirurgiczną lub wysokoenergetyczne lasery operacyjne. Chory po operacji wymaga obserwacji pod kątem nawrotu. Wszystkie drażniące elementy (np. zdeformowane, uszkodzone protezy lub aparaty korekcyjne) należy oczywiście wymienić na nowe, dobrze dopasowane, albo z nich zrezygnować.