Infekcje górnych dróg oddechowych są jednym z częstszych powodów konsultacji z lekarzem rodzinnym. Przyczyną zapalenia gardła mogą być czynniki etiologiczne, takie jak infekcje wirusowe i grzybicze, ale nierzadko stwierdza się też bakteryjne zapalenie gardła. Do zakażenia paciorkowcem dochodzi przez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Infekcja rozprzestrzenia się bardzo szybko, a szczyt zachorowań przypada na okres jesienno-zimowy.

Bakteryjne zapalenie gardła

Bakteryjne zapalenie gardła może dotyczyć zarówno tkanki nabłonkowej, jak i chłonnej, którą stanowi tzw. pierścień Waldeyera zawierający migdałki podniebienne. Szacuje się, że bakteryjne zakażenie gardła występuje u 15% dzieci w wieku szkolnym i 4–10% dorosłych. Choroba ta spowodowana jest w około 90% przypadków przez paciorkowce beta hemolizujące grupy A. Niezmiernie rzadko czynnikiem etiologicznym są inne bakterie, m.in. Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae i Neisseria gonorrhoeae.

Wirusowe a bakteryjne zapalenie gardła

Kluczem do prawidłowego leczenia zapalenia gardła jest umiejętność dostrzegania różnic między zakażeniem wirusowym a bakteryjnym. Odróżnienie obu typów bywa bardzo trudne. Infekcja wirusowa rozwija się zazwyczaj w ciągu 1–6 dni od kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym. Pierwsze objawy wirusowego zapalenia gardła to ogólne złe samopoczucie oraz ból głowy i mięśni. Następnie pojawia się ból i uczucie drapania w gardle oraz wodnisty wyciek upośledzający drożność nosa, który z czasem zmienia zabarwienie na żółto-zielony. Chorzy zmagają się z suchym kaszlem, który wykazuje tendencję do zmiany na mokry, i chrypką. Występuje delikatne podniesienie temperatury ciała, zaczerwienienie gardła, spadek apetytu oraz ból podczas przełykania śliny i pokarmu. Mogą się pojawić pęcherzyki i afty na błonie śluzowej gardła oraz zapalenie spojówek. Wirusowego zapalenia gardła nie leczy się antybiotykami.

W przypadku bakteryjnego zapalenia gardła objawy pojawiają się nagle. Najpierw mają miejsce dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak ból brzucha, nudności i wymioty. Następnie rozwija się wysoka gorączka przekraczająca 38°C z dreszczami. Chorym towarzyszy silny ból gardła. Dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych szyjnych przednich, przekrwienia i obrzęku błony śluzowej gardła oraz pojawienia się biało-czerwonego nalotu na języku.

Kryteria rozpoznania bakteryjnego zapalenia gardła

Diagnostyka i leczenie zapalenia gardła nastręcza wiele problemów i jest przyczyną nadużywania antybiotyków i stosowania ich niezgodnie z zaleceniami. Pomocna okazuje się być skala McIsaaca/Centora, w której spełnienie co najmniej 3 z objawów klinicznych wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo bakteryjnego zapalenia gardła. Kryteria są następujące: gorączka powyżej 38°C, brak kaszlu, powiększenie i tkliwość węzłów chłonnych szyi oraz obecność wysięku na migdałkach podniebiennych.

Kliniczne podejrzenie zakażenia bakteryjnego należy potwierdzić za pomocą badania mikrobiologicznego. Można wykonać posiew wymazu z gardła. Swoistość badania wynosi ponad 95%, a czułość 90–95%. Dostępne są też szybkie testy na obecność antygenu Streptococcus pyogenes. Ich swoistość przekracza 95%, a czułość wynosi 70–94%.

Cele leczenia bakteryjnego zapalenia gardła

Cele leczenia zapalenia gardła są następujące:

• usunięcie czynnika sprawczego,

• skrócenie czasu trwania infekcji,

• zapobieganie powikłaniom miejscowym i odległym,

• złagodzenie objawów chorobowych.

Leczenie bakteryjnego zapalenia gardła

Leczenie bakteryjnego zapalenia gardła opiera się zwłaszcza na antybiotykoterapii. Antybiotykiem z wyboru jest penicylina. Kurs leczenia penicyliną trwający 10 dni w 90% skutecznie eliminuje paciorkowca. W przypadku istnienia przeciwwskazań do jej stosowania zalecany jest cefadroksyl dla chorych z nienatychmiastową nadwrażliwością na penicylinę i makrolidy w razie wystąpienia nadwrażliwości o typie natychmiastowym. Zasadność stosowania antybiotykoterapii poddawana jest częstej krytyce, ale liczne badania potwierdzają, że zażywanie antybiotyku:

• skraca czas trwania gorączki i bólu gardła,

• zmniejsza ryzyko powikłań, takich jak zapalenie ucha i zatok czy gorączka reumatyczna,

• skraca czas zakaźności i redukuje nosicielstwo.

Bakteryjne zapalenie gardła – czy leczenie bez antybiotyku jest możliwe?

Bakteryjne zapalenie gardła nie powinno być leczone bez antybiotyku. Wsparciem są domowe sposoby, które hamują rozwój infekcji i niwelują dolegliwości. Należy unikać podrażnienia błony śluzowej gardła przez czynniki, które mogą nasilać ból, takie jak kurz, dym tytoniowy, pył, gwałtowne zmiany temperatury otoczenia, alkohol i gorące potrawy.

Ból gardła łagodzą preparaty o działaniu antyseptycznym, przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Chory powinien odpoczywać i spożywać dużą ilość płynów. Należy zadbać o odpowiednie warunki w pomieszczeniu, w którym się przebywa – często je wietrzyć, aby zapewnić dostęp do świeżego powietrza, i utrzymywać optymalną temperaturę (około 22°C). W trakcie choroby z jadłospisu trzeba wykluczyć gorące, mocno schłodzone i ostro przyprawione potrawy oraz zimne napoje i lody. Dieta powinna być płynna lub mocno rozdrobniona.

Wskazane jest stosowanie ziołowych płukanek o właściwościach bakteriobójczych, przeciwbólowych i łagodzących obrzęk śluzówki. Do płukania gardła można wykorzystać maliny, szałwię, rumianek i tymianek. Warto też płukać gardło roztworem wody i soli. Inne sprawdzone sposoby to syrop z cebuli, sok z buraków i herbata imbirowa.

Bibliografia:

1. Dziekiewicz M., Radzikowski A., Angina paciorkowcowa – zasady diagnostyki i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2016, 12(2), s. 141–149.

2. Gowin E., Horst-Sikorska W., Leczenie zapalenia gardła bez antybiotyku – czy to możliwe?, „Farmacja Współczesna”, 2012, 5, s. 83-89.

3. Gruchała K., Postępowanie w bólu gardła występującym w przeziębieniu i zapaleniu gardła, „Lek w Polsce”, 2014, 9(24), s. 6-11.