Fiksacja to termin, który oznacza nadmierne skoncentrowanie uwagi na czymś. W przypadku narządu wzroku pozwala skupić ostrość na obserwowanym obiekcie, dzięki czemu jest on widziany bardzo wyraźnie, jednak jednocześnie zwężeniu ulega pole widzenia – maksymalny obszar widziany przez oko, które się nie porusza. Fiksacja wzroku została odkryta podczas II wojny światowej. Była wytłumaczeniem dużej liczby wypadków, którym ulegali piloci myśliwców. Zjawisko to stanowi szczególne zagrożenie dla kierowców i motocyklistów.

Czym jest fiksacja wzroku?

Fiksacja wzroku jest zjawiskiem, podczas którego wzrok skupia się na określonym przedmiocie, co pozwala na zobaczenie go w odpowiedniej ostrości. Odzwierciedla ona to, co jest obiektem zainteresowania w danym momencie. Jest to naturalny mechanizm, dzięki któremu człowiek może prawidłowo widzieć. W trakcie fiksacji wzrokowej oko jest ustawiane odruchowo lub dobrowolnie.

Za fiksację wzroku odpowiada dołeczek środkowy plamki siatkówki. Oko jest ustawiane w taki sposób, aby obraz obserwowanego przedmiotu padał prosto na tę strukturę. Jest to tzw. fiksacja środkowa. Dzięki temu człowiek może dokładnie zobaczyć obiekty znajdujące się na wprost. Fiksacja wzrokowa może być jednooczna lub obuoczna.

Obuoczna fiksacja wzroku to zjawisko, w którym powstaje obuoczne widzenie. Składają się na nią:

• jednoczesna percepcja – zdolność postrzegania obrazu przedmiotu jednocześnie obojgiem oczu;
• fuzja – połączenie się w korze wzrokowej obrazów z obu oczu w jeden obraz;
• widzenie przestrzenne – widzenie przedmiotów jako trójwymiarowe.

Fiksacja wzroku przez dłuższy czas na konkretnym punkcie powoduje, że pole widzenia ulega znacznemu zwężeniu. W niektórych sytuacjach może być to groźne zjawisko, które prowadzi do wypadków komunikacyjnych.

Kiedy wykształca się fiksacja wzroku?

Fiksacja wzroku wykształca się w pierwszych miesiącach życia człowieka, a dokładniej między 6. a 10. tygodniem po narodzinach. Cały proces rozwoju środkowej części siatkówki u dzieci może trwać nawet do 6. miesiąca, a ośrodkowego układu nerwowego jeszcze dłużej, dlatego niemowlęta i małe dzieci mają znacznie słabszą ostrość wzroku niż osoby dorosłe.

Zaburzenia związane z fiksacją wzroku

Niekiedy fiksacja wzroku może być zaburzona, przez co widzenie jest nieprawidłowe, a ostrość wzroku obniżona. Innym skutkiem patologii jest ubytek pola widzenia. Problem ten towarzyszy zwykle wadom wzroku.

Zaburzenia fiksacji wzroku są obecne w zezie jednostronnym, kiedy zezuje stale to samo oko. Schorzenie powoduje, że w jednym oku obraz nie pada na środkowy obszar plamki siatkówki. Skutkiem tego jest nieprawidłowe widzenie obuoczne – nie zachodzi fuzja, a pacjent może widzieć obserwowany przedmiot podwójnie.

Z zaburzeniami fiksacji wzroku wiąże się również niedowidzenie spowodowane nieużywaniem oka. Dzieje się tak, kiedy dziecko nie ma odpowiednich bodźców wzrokowych, które stymulują rozwój odruchu fiksacyjnego. Innymi przyczynami są: opadająca powieka, zasłonięcie oka opatrunkiem, zaćma lub nieprzejrzysta rogówka.

Nadmierna fiksacja wzroku może być przyczyną wypadków komunikacyjnych. Człowiek, który skupia się na jednym punkcie, zawęża swoje pole widzenia. Problem ten występuje przede wszystkim u motocyklistów lub kierowców, którzy chcąc ominąć przeszkodę, koncentrują na niej swój wzrok. W efekcie dochodzi do zderzenia, ponieważ pojazd jedzie dokładnie tam, gdzie patrzy kierowca.

Fiksacja wzroku a czytanie

Podczas czytania wzrok nakierowany jest na daną sylabę lub wyraz. Im człowiek jest starszy lub radzi sobie lepiej z tą czynnością, tym maleje czas trwania i liczba fiksacji, ponieważ oko potrafi objąć jednocześnie kilka wyrazów. Częsta fiksacja jest przyczyną wolnego, niepłynnego i nieharmonijnego czytania.

Zjawisko fiksacji wzroku i jego trening wykorzystywane są podczas tzw. nauki szybkiego czytania. Ćwiczenia są przydatne także dzieciom, które mają problemy z czytaniem, składaniem sylab w wyrazy lub rozpoznano u nich dysleksję.

Trening fiksacji wzroku

Trening fiksacji wzroku skupia się na zwiększeniu ruchomości gałek ocznych, a tym samym na koncentracji na tym, co dzieje się dookoła. Ćwiczenia stymulują ruchy śledzące, wergencyjne (ruchy przeciwstawne w płaszczyźnie poziomej) oraz sakkadowe (mimowolne ruchy podczas obserwowania obiektów). Są one dobierane odpowiednio do wieku pacjenta. Trening fiksacji wzroku polecany jest dzieciom z dysleksją, kierowcom oraz osobom, które chcą poprawić umiejętności czytania.

Zobacz film: Jak chronić wzrok?

Bibliografia:

1. B. Bałaj i wsp., Analizy ilościowe i jakościowe danych okoruchowych w psychologii poznawczej, StatSoft Polska 2012 https://media.statsoft.pl/_old_dnn/update/downloads/analizy_ilosciowe_i_jakosciowe_danych_okoruchowych.pdf [dostęp: 15.08.2019].

2. M. Niżankowska, Podstawy okulistyki, Volumed, Wrocław 2000.