Mydlnica lekarska to roślina ceniona od wieków. Jej nazwa, Saponaria officinalis, wywodzi się z łacińskiego słowa sapo, czyli mydło. Już w starożytności odkryto, że roztarte kłącze mydlnicy dobrze się pieni, dlatego wykorzystywano je do mycia ciała, prania ubrań czy odtłuszczania wełny. Mydlnicę lekarską stosowano również jako lek ze względu na działanie wykrztuśne i żółciopędne, pobudzające czynności żołądka oraz trzustki.

Mydlnica lekarska: saponiny

Zastosowanie mydlnicy lekarskiej jest bardzo szerokie. Surowiec zielarski stanowi kłącze wraz z korzeniami, pozyskiwane przed lub po kwitnieniu z roślin dwu- lub trzyletnich. Wówczas zawierają one największe stężenie saponin, czyli związków chemicznych należących do glikozydów, pochodnych cukrów. Oprócz właściwości leczniczych cechuje je wysoka zdolność do obniżania napięcia powierzchniowego roztworów wodnych, co powoduje, że wytwarzają obfitą i stabilną pianę. Zjawisko jest powszechnie wykorzystywane w przemyśle chemicznym – saponiny pochodzenia roślinnego stosuje się do produkcji różnego rodzaju detergentów, środków piorących czy gaśnic pianowych.

Mydlnica lekarska w kosmetykach do włosów

Opisane wyżej właściwości ceni się w branży kosmetycznej, dlatego dużą popularnością cieszy się między innymi szampon z mydlnicy lekarskiej. Dzięki obecności wyciągu z tej rośliny produkty w połączeniu z wodą mocno się pienią. Zaleca się je osobom zmagającym się z wypadaniem włosów, łupieżem czy łojotokowym zapaleniem skóry.

Mydlnica lekarska na włosy sprawdza się w produktach gotowych (zazwyczaj wzbogacanych wieloma innymi składnikami: olejami naturalnymi czy ekstraktami roślinnymi, ale niekiedy też mniej korzystnymi dla zdrowia siarczanami, silikonami lub parabenami). Kosmetyki z mydlnicą można też przygotować samodzielnie.

Do wykonania szamponu z mydlnicy lekarskiej potrzeba 2 łyżek suszonego korzenia tej rośliny (można go kupić w aptece lub w sklepie zielarskim), który należy zalać wrzątkiem (200 ml) i pozostawić na kwadrans. Po przecedzeniu napar przelewa się do małej butelki, pamiętając, by wstrząsnąć nią przed użyciem. Szampon nakłada się na zmoczone włosy i dokładnie wmasowuje, a następnie spłukuje czystą wodą. Można go wzbogacić innymi roślinami, np. korzeniem łopianu czy liśćmi pokrzywy. Niektórzy dodają kilka kropel soku z cytryny.

Mydlnica lekarska w żelach do mycia ciała

Na rynku dostępne są żele do mycia twarzy zawierające mydlnicę lekarską. Tego typu produkty, dzięki zawartości roślinnego wyciągu, wytwarzają łagodną pianę, lekko odblokowują i ściągają rozszerzone pory, oczyszczają skórę i zapobiegają jej zbyt szybkiemu przetłuszczaniu się. Polecane są przede wszystkim osobom z cerą tłustą, wrażliwą i trądzikową. W składzie żeli oprócz korzenia mydlnicy lekarskiej znajdują się zwykle wyciągi z innych roślin, m.in. liście szałwii, melisy czy oczaru wirginijskiego oraz koszyczki nagietka.

Mydlnicę, obok babki lancetowej i kory dębu, często można znaleźć w składzie żeli do higieny intymnej. Wzmacniają one barierę ochronną naskórka, chronią przed rozwojem drobnoustrojów oraz pomagają utrzymać właściwe pH ciała. Kosmetyki te skierowane są do osób ze skórą wrażliwą i skłonnością do stanów zapalnych.

Lecznicze właściwości mydlnicy lekarskiej

Właściwości mydlnicy lekarskiej odkryto już przed wiekami. Do dziś ceni je medycyna. Wyciąg z mydlnicy stanowi składnik popularnych leków wykrztuśnych, stosowanych głównie przy ostrym i przewlekłym zapaleniu dróg oddechowych (zwłaszcza zapaleniu oskrzeli) oraz suchym i uporczywym kaszlu. To zasługa saponin, a dokładniej jednej z nich – saponazydu, który działa drażniąco na zakończenia nerwowe błony śluzowej żołądka. Powoduje w ten sposób pobudzenie ośrodka nerwu błędnego, co prowadzi z kolei do zwiększenia produkcji i wydzielania wodnistego śluzu w drogach oddechowych. W rezultacie wywołuje odruch kaszlu.

Mydlnicę lekarską wykorzystuje się w mieszankach ziołowych, które mają stymulować przemianę materii i leczyć schorzenia skórne związane z zaburzeniami metabolizmu. W celach leczniczych zaleca się picie odwaru (płaską łyżeczkę suszonego i rozdrobnionego korzenia zalewa się szklanką wody, podgrzewa i zostawia na 10 minut w stanie lekkiego wrzenia, a następnie przecedza i studzi). Tego typu kuracje powinny być jednak stosowane pod kontrolą lekarza. Zbyt duże dawki saponin podrażniają żołądek i jelita, co skutkuje różnymi konsekwencjami: bólem brzucha, wymiotami czy biegunką. Odwaru nie należy pić w przypadku ostrego nieżytu żołądka i jelit, krwawień z przewodu pokarmowego oraz w okresie rekonwalescencji po zabiegach operacyjnych.

Mydlnica lekarska wykorzystywana jest w przemyśle spożywczym. Służy m.in. jako emulgator w procesie produkcji chałwy.