Dobroczynny wpływ dźwięków na funkcjonowanie człowieka doceniano już w kulturach antycznych, kiedy to muzyka wykorzystywana była podczas obrzędów uzdrawiających. Zainteresowanie jej oddziaływaniem na człowieka rozwinęło się w wieku XVIII w Ameryce. Podjęto wówczas pierwsze badania nad wpływem muzyki na ludzki organizm i psychikę. Do rozwoju muzykoterapii przyczyniły się dwudziestowieczne wojny. Muzyka, jako narzędzie służące szybszej rekonwalescencji ofiar, gościła na korytarzach i salach operacyjnych. Wykorzystywano ją w terapii zajęciowej wojennych weteranów. W drugiej połowie XX w. nastąpił intensywny rozwój badań poświęconych uzdrawiającym właściwościom muzyki, zaczęto otwierać wyspecjalizowane kierunki studiów i powstał oficjalnie zawód muzykoterapeuty. Obecnie muzykoterapia jest dziedziną nauki, bazującą na wiedzy m.in. z zakresu medycyny, psychologii i pedagogiki.

Muzykoterapia – leczenie muzyką

Prowadzone na przestrzeni lat badania nad wpływem dźwięków na psychikę i ludzki organizm dowiodły, że odpowiednio dobrana muzyka może:

• regulować ciśnienie tętnicze krwi, częstość akcji serca, oddech, rytm snu,
  
• wpływać na napięcie mięśni, aktywność systemu nerwowego, tempo przemiany materii,
  
• zmniejszać odczuwanie bólu,
  
• poprawiać koncentrację, zdolność zapamiętywania,
  
• poprawiać nastrój i podwyższać samoocenę,
  
• uwalniać emocje, redukować poziom lęku,
  
• oddziaływać na podświadomość, przywoływać wspomnienia.
  

W związku z powyższym muzykoterapia znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny, m.in. anestezjologii, chirurgii, stomatologii, położnictwie, kardiologii, neurologii, psychiatrii, rehabilitacji medycznej. Jest także narzędziem często wykorzystywanym w psychoterapii, łagodzeniu objawów chorób psychosomatycznych (m.in. nerwic), leczeniu uzależnień czy resocjalizacji.

Muzykoterapia dla dzieci

Dzieci nie mają tak dobrze rozwiniętego aparatu pojęciowego jak osoby dorosłe, toteż niewerbalne środki komunikacji, do jakich należy muzyka, stanowią dla nich znacznie bardziej naturalny sposób ekspresji niż słowa. Łatwiej też poprzez dźwięki trafić do dziecięcej wyobraźni. Dlatego szczególną rolę muzykoterapia odgrywa w rehabilitacji i wychowaniu dzieci niepełnosprawnych intelektualnie lub ruchowo. Z powodzeniem stosuje się ją w przypadkach chorób wzroku, słuchu, paraliżu czy mózgowego porażenia dziecięcego. Niezwykle pomocna jest także muzykoterapia w autyzmie dziecięcym, w leczeniu zaburzeń zachowania, natręctw, ADHD. Uczestnictwo w zajęciach przynosi korzyści także dzieciom zdrowym. Muzyka aktywizuje czynność układu nerwowego dziecka, pobudzając jego psychofizyczny rozwój.

Muzykoterapia – cele

Ze względu na wielopłaszczyznowe oddziaływanie muzyki na człowieka muzykoterapia może służyć rozmaitym celom, między innymi:

• leczeniu schorzeń psychosomatycznych,
  
• usuwaniu napięcia psychofizycznego, relaksacji,
  
• odreagowaniu emocji,
  
• ekspresji uczuć,
  
• pobudzeniu, aktywizacji,
  
• rozwijaniu zdolności twórczych,
  
• poprawie samopoczucia i samooceny,
  
• komunikacji społecznej, integracji z grupą,
  
• wzbogaceniu osobowości i przeżyciom estetycznym.
  

Muzykoterapia – utwory

Rodzaj muzyki wykorzystywanej w muzykoterapii zależy od celu, jakiemu służy postępowanie terapeutyczne. Do relaksacji zwykle wykorzystuje się kompozycje klasyczne, np. utwory Jana S. Bacha. Ich miarowa pulsacja pomaga wyrównać oddech, obniżyć ciśnienie, zmniejszyć napięcie mięśniowe, wyregulować pracę układu nerwowego. Podobnie oddziałują muzyka medytacyjna oraz odgłosy przyrody (np. szum fal). Zupełnie inny charakter mają utwory służące aktywizacji organizmu – jego dotlenieniu, zwiększeniu napięcia mięśniowego, poprawie koordynacji ruchowej, wyzwoleniu endorfin. Taką funkcję pełnić może np. współczesna muzyka techno. Zupełnie innego rodzaju stymulacji wymaga poprawa koncentracji, zdolności logicznego myślenia i zapamiętywania. W tym przypadku najskuteczniejsze są utwory z orkiestracją opartą na wysokich dźwiękach, np. twórczość Wolfganga A. Mozarta. Z kolei stymulacja nastroju w przypadku stanów depresyjnych wymaga muzyki o umiarkowanej dawce energetycznej – dźwięki pozostające w zbyt dużym dysonansie do samopoczucia mogą wywołać efekt odwrotny do zamierzonego. Tu pomocne mogą okazać się np. rockowe ballady albo blues.

Rodzaje muzykoterapii

Ze względu na stosowane techniki terapii wyróżnia się:

• muzykoterapię receptywną – jej podstawę stanowi słuchanie muzyki, tj. odbieranie bodźców słuchowych, które wywołują wrażenia emocjonalne i intelektualne,
  
• muzykoterapię aktywną – polega na tworzeniu dźwięków poprzez śpiew, grę na instrumentach, ruch w rytmie muzyki; twórczość ta ma charakter improwizacji,
  
• muzykoterapię dogłębną komórkową – są to zabiegi rezonansowe za pomocą odpowiednio dobranych dźwięków (fal dźwiękowych pochodzących z kamertonów), które wpływają bezpośrednio na komórki i tkanki.
  

Muzykoterapię prowadzi się indywidualnie lub grupowo (najczęściej w 6–12 osobowych zespołach). W zajęciach może uczestniczyć każdy, bez względu na poziom zdolności muzycznych, rodzaj schorzeń, stopień niepełnosprawności ruchowej czy intelektualnej. Efektów terapii nigdy nie ocenia się w kategoriach estetycznych. Znaczenie ma jedynie poziom zaangażowania uczestników w działania muzyczne, który przekłada się na ich zdrowie. Sam przebieg zajęć uzależniony jest od indywidualnych potrzeb osób, które poddają się leczeniu. Dobór metod zależy od muzykoterapeuty.