Metoda Yuzpe to najstarsza z form antykoncepcji doraźnej (zwanej także awaryjną lub ratunkową), czyli wykorzystywanej po stosunku płciowym. Obecnie zalecana jest tylko w wyjątkowych sytuacjach, ponieważ dostępne są środki skuteczniejsze i mniej inwazyjne.

Antykoncepcja „po stosunku” (postkoitalna) służy uniknięciu niepożądanej ciąży w przypadku, gdy partnerzy nie zabezpieczyli się przed nią zawczasu lub gdy wykorzystane metody zawiodły. Przed laty wierzono w skuteczność takich działań, jak np. irygacje pochwy. Dziś wiadomo, że zdolne do zapłodnienia plemniki docierają do jajowodów w ciągu kilku minut od wytrysku nasienia, więc próby ich mechanicznego usunięcia nie chronią przed ciążą. Nie istnieją domowe sposoby antykoncepcji po stosunku. Pierwszą skuteczną postkoitalną metodą zapobiegania ciąży był – stosowany do dziś – sposób postępowania opracowany w latach 70. ubiegłego wieku przez kanadyjskiego ginekologa Alberta Yuzpe.

Chcesz wiedzieć wszystko o antykoncepcji? Zobacz film

Na czym polega metoda Yuzpe?

Metoda Yuzpe to schemat postępowania stosowany po kontakcie płciowym bez skutecznego zabezpieczenia, polegający na dwukrotnym przyjęciu dużej dawki klasycznych, dwuskładnikowych tabletkach antykoncepcyjnych. Po raz pierwszy używano w tym celu preparatu o nazwie Tetragynon (50 µg etynyloestradiolu i 250 µg lewonorgestrelu w tabletce). Zalecano zażycie 2 tabletek do 48 godzin po stosunku, a 12 godzin później – 2 kolejnych. Współcześnie w takim samym schemacie stosuje się leki nowszej generacji. Zgodnie z nim w dwóch dawkach należy przyjąć syntetyczny estrogen (100–120 µg etynyloestradiolu) i progesteron (500–600 µg lewonorgestrelu lub 1–1,2 mg norgestrelu) – pierwszą dawkę jak najszybciej po stosunku (do 72 godzin, maksymalnie – 120), a drugą 12 godzin później. Obecne na rynku preparaty o odpowiednim składzie to np. Microgynon, Logest, Yasminelle. Cena opakowania waha się od 10 do 50 zł. Leki te dostępne są na receptę wystawioną przez lekarza dowolnej specjalności (niekoniecznie ginekologa).

Mechanizm i skuteczność działania metody Yuzpe

Metoda Yuzpe zastosowana przed owulacją powoduje jej zahamowanie – komórka jajowa nie zostaje uwolniona z jajnika. Zmiany hormonalne prowadzą także do zagęszczenia śluzu szyjkowego macicy, co utrudnia plemnikom przemieszanie się przez jajowody. Zażycie tabletek antykoncepcyjnych w schemacie Yuzpe po owulacji – o ile dojdzie do zapłodnienia – ma uniemożliwić zagnieżdżenie zarodka w błonie śluzowej macicy. Takiego działania nie zalicza się do form antykoncepcji wczesnoporonnej, ponieważ ta obejmuje przypadki, w których nastąpiła implantacja zapłodnionej komórki jajowej.

Skuteczność metody Yuzpe uzależniona jest od momentu, w którym zostanie ona zastosowana. W pierwszej dobie po kontakcie płciowym sięgać może 97–98%, a następnie stopniowo maleje. Nie zaleca się zażywania zwiększonych dawek tabletek hormonalnych po czasie dłuższym niż 120 godzin od stosunku, bowiem w 6–7 dobie od zapłodnienia następuje zagnieżdżenie embrionu w śluzówce jamy śluzowej macicy. Ponieważ antykoncepcja postkoitalna nie ma właściwości wczesnoporonnych, wysoka dawka hormonów nie spowoduje uszkodzenia czy usunięcia zarodka. Przeciwnie – syntetyczny progesteron podtrzyma zainicjowaną ciążę.

Czy antykoncepcja może leczyć? Dowiesz się tego z filmu

Zalety i niepożądane skutki uboczne metody Yuzpe

Antykoncepcja doraźna jest niewskazana jako metoda rutynowa (służąca regulacji płodności) – istnieją sposoby mniej zawodne, tańsze i bezpieczniejsze dla zdrowia. Bywa jednak niezbędna w sytuacjach awaryjnych, takich jak nieskuteczność zastosowanego zabezpieczenia (np. pęknięcie prezerwatywy) czy przypadki przemocy seksualnej. Jest także najmniej inwazyjnym rozwiązaniem wówczas, gdy nad emocjami nie zapanują w porę osoby nieletnie czy kobiety, dla których ciąża stanowi zagrożenie zdrowia lub życia.

Metoda Yuzpe współcześnie nie stanowi zalecanej antykoncepcji awaryjnej, ale ma niewątpliwą zaletę – klasyczne, dwuskładnikowe tabletki hormonalne są najtańsze i najłatwiej dostępne spośród wszystkich środków postkoitalnych. Stosując tę metodę, trzeba jednak liczyć się z szeregiem możliwych powikłań, takich jak:

• nudności i wymioty (należy przy tym pamiętać, że jeśli wymioty wystąpią w czasie krótszym niż 2 godziny od przyjęcia tabletki, to hormony nie zdążą się wchłonąć),

• bóle i zawroty głowy,

• acykliczne krwawienia i plamienia z dróg rodnych,

• zaburzenia miesiączkowania,

• powikłania zakrzepowo-zatorowe, nadciśnienie, udar mózgu.

Antykoncepcja awaryjna alternatywna do metody Yuzpe

Obecnie kobietom potrzebującym antykoncepcji postkoitalnej najczęściej zaleca się hormonalne leki doustne, których działanie opiera się na podobnych mechanizmach jak metoda Yuzpe. Zarejestrowane w Polsce preparaty to:

• Escapelle (odpowiednik wycofanego ze sprzedaży Postinor-Duo) – tabletka zawierająca 1500 µg lewonorgestrelu, w cenie 30–60 zł,

• ellaOne – tabletka zawierająca 30 mg octanu uliprystalu, w cenie 90–150 zł.

Skuteczność pierwszego z leków jest najwyższa do 72 godzin po stosunku, a drugiego – do 120 godzin. Preparaty zwykle nie powodują efektów ubocznych, choć po ich zażyciu niekiedy występują nudności, wymioty, zawroty głowy czy niewielkie krwawienia z dróg rodnych. Oba środki antykoncepcji awaryjnej są niedostępne bez recepty. Nie są także refundowane przez NFZ.

Innym współcześnie stosowanym sposobem antykoncepcji awaryjnej jest wkładka wewnątrzmaciczna zawierająca miedź (tzw. spirala). Zakłada się ją najpóźniej w ciągu 5–7 dni po stosunku. Zabiegu tego musi dokonać lekarz ginekolog. Wkładka uniemożliwia zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy. Dodatkowo obecna w niej miedź niszczy plemniki. Ta metoda antykoncepcji postkoitalnej jest jednocześnie sposobem na rutynowe zabezpieczanie się przed niechcianą ciążą przez wiele miesięcy, a nawet lat. Ponieważ jest dość kosztowna (należy liczyć się z ceną kilkuset złotych), stosuje się ją wyłącznie jako rozwiązanie długoterminowe.

Zobacz film i dowiedz się jakie są rodzaje antykoncepcji