Leki immunosupresyjne są stosowane po przeszczepach, ponieważ zapobiegają odrzuceniu przeszczepionych tkanek i narządów oraz w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Zmniejszają aktywność układu odpornościowego, prowadząc do osłabienia odporności. Większość z tych leków działa nieselektywnie, dlatego nie mogą być stosowane długotrwale. Skutki uboczne leczenia preparatami immunosupresyjnymi to zwiększenie podatności na infekcje, uszkodzenia nerek czy nadciśnienie tętnicze.

Lista leków immunosupresyjnych

Leki immunosupresyjne można podzielić na kilka rodzajów:

• kortykosteroidy – mają działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i immunosupresyjne, zapobiegają ostrym odrzutom przeszczepów,
  
• przeciwciała – przeciwciała monoklonalne i przeciwciała poliklonalne. Zapobiegają ostrej reakcji odrzucania,
  
• cytostatyki – antymetabolity, czynniki alkilujące i antybiotyki cytotoksyczne. Hamują podział komórek, wpływają na proliferację limfocytów,
  
• leki działające na immunofiliny – cyklosporyna, sirolimus i takrolimus,
  
• leki niesklasyfikowane – białka wiążące TNF (czynnik martwicy nowotworu), mukofelan mofetylu, interferony, kwas mykofenolowy.
  

Nazwy leków immunosupresyjnych są różne i zależą od substancji czynnej produktu. Środki te dostępne są wyłącznie na receptę, a większość z nich może być stosowana tylko pod ścisłą kontrolą lekarza. Pełne nazwy medykamentów oraz informacje o refundacji można znaleźć na stronie Ministerstwa Zdrowia.

Na czym polega leczenie immunosupresyjne?

Celem podawania leków immunosupresyjnych jest osłabienie lub zahamowanie odpowiedzi układu odpornościowego. Czas trwania immunosupresji oraz jej nasilenie zależy od dojrzałości immunologicznej, wrażliwości osobniczej, dawki i częstości podawania leku, a także od rodzaju odpowiedzi immunologicznej.

Leki immunosupresyjne po przeszczepie są podawane w celu zapobieżenia odrzutom. Osłabienie odporności jest wówczas niezbędne, aby organizm przyjął obcą tkankę lub narząd. Po przeszczepach najczęściej stosowane są różne rodzaje leków immunosupresyjnych, podawanych zgodnie ze ściśle określonymi schematami. Rodzaj, dawka oraz częstość zażywania zależy od tego, jaki narząd był przeszczepiony. Pod uwagę brane są również schorzenia współistniejące, stopień ryzyka immunologicznego oraz nasilenie zaburzeń metabolicznych. Dawki leków są stopniowo zmniejszane, ale zwykle niezbędne jest przyjmowanie ich nawet wiele lat po przeszczepie, a w przypadku niektórych narządów – do końca życia.

Leki immunosupresyjne podawane są także w leczeniu chorób autoimmunologicznych. W ich przebiegu układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki, czego efektem są trwałe uszkodzenia. Leki hamują odpowiedź układu odpornościowego, dzięki czemu wydłużają okresy remisji choroby i łagodzą objawy. Najczęściej znajdują one zastosowanie w reumatoidalnym zapaleniu stawów, łuszczycy, toczniu, pęcherzycy, wrzodziejącym zapaleniu jelit, rumieniu układowym czy chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Skutki uboczne leków immunosupresyjnych

Leki immunosupresyjne skutecznie osłabiają odpowiedź immunologiczną organizmu, ale zdecydowana większość z nich działa nieselektywnie. Ich stosowanie wiąże się z działaniami niepożądanymi, z których najczęstszym jest zwiększona podatność na infekcje. Szczególnie groźne są przewlekłe zakażenia wirusowe i bakteryjne, ponieważ w przebiegu obniżonej odporności ich przebieg jest bardzo ciężki. Często pojawiającymi się skutkami ubocznymi są przewlekłe zmiany skórne będące efektem zakażenia, np. wirusem brodawczaka ludzkiego.

Osoby leczone immunosupresyjnie zapadają na przewlekłe infekcje wywołane wirusami, które bytują w organizmach większości ludzi, ale nie wywołują objawów. Przy obniżonej odporności wirusy te uaktywniają się, namnażają i powodują masowe uszkodzenia tkanek. Organizm nie jest w stanie efektywnie walczyć z zakażeniem wirusowym. Jednak największym niebezpieczeństwem w przypadku stosowania leków immunosupresyjnych są ciężkie zakażenia bakteryjne, często lekooporne, o zdecydowanie gorszym przebiegu niż u osób z prawidłową odpornością.

Skutkiem ubocznym leków immunosupresyjnych są także nowotwory. Szczególnie często zauważalne są nowotwory szyjki macicy, skóry, pęcherza moczowego, nerek lub wątroby (będące efektem przewlekłego zakażenia wirusem typu B lub C). U niektórych osób mogą pojawić się chłoniaki, które związane są z zakażeniem wirusem Epsteina-Barr.

Im dłużej przyjmowane są leki immunosupresyjne, tym bardziej wzrasta ryzyko powikłań kostnych, sercowo-naczyniowych i metabolicznych. U chorych często pojawia się cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca oraz hiperlipidemia. Leki immunosupresyjne powodują również uszkodzenia nerek i wątroby oraz owrzodzenia żołądka, nierzadko o dużym nasileniu.

Leki immunosupresyjne a koronawirus

Polskie Towarzystwo Reumatologiczne i konsultant krajowy w dziedzinie reumatologii przypominają, że pacjenci, z zapalnymi chorobami stawów i układowymi chorobami tkanki łącznej, będący w trakcie leczenia immunosupresyjnego, w tym w trakcie leczenia biologicznego oraz inhibitorami kinaz janusowych, mają potencjalnie zwiększone ryzyko zakażeń

– czytamy w komunikacie Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego, pod którym podpisali się: krajowy konsultant w dziedzinie reumatologii i prezes Towarzystwa, prof. Marek Brzosko oraz szef Komisji ds. Polityki Zdrowotnej i Programów Lekowych tej organizacji, dr Marek Stajszczyk.

W razie wystąpienia niepokojących objawów takich jak gorączka, kaszel, duszność lub ogólne osłabienie, należy skontaktować się z lekarzem.

U pacjentów będących w trakcie silnego leczenia immunosupresyjnego, ogólnoustrojowe objawy infekcji, jak gorączka czy podwyższone stężenie CRP, mogą nie występować, dlatego pojawienie się takich objawów jak kaszel, duszność i ogólne osłabienie bez gorączki nie może zostać zbagatelizowane” 

– podkreślają eksperci.