Leiszmanioza jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez wiciowce leishmania. Przybiera różne formy – od łagodnych zmian skórnych, po ciężkie postacie narządowe. Poniżej przedstawiono charakterystykę dwóch głównych form tej choroby – skórnej i trzewnej.

Leiszmanioza narządowa (Leishmaniosis visceralis)

Jest to choroba zwana inaczej kala-azar, czarną chorobą, śmiertelną gorączką dum-dum czy tropikalną gorączkową splenomegalią. Wywołuje ją gatunek Leishmania donovani. Gatunek Leishmania donovani uznaje się obecnie jako gatunek zbiorczy L. infantum, L. chagasi, L. archibaldi i L. donovani. Prawdopodobnie nawet 500 000 ludzi na świecie cierpi na leiszmaniozę narządową. Zachorowania epidemiczne zdarzają się w Indiach, Bangladeszu i Brazylii. Pasożyt przyjmuje dwie formy – amastigota i promastigota.

Postać promastigota dostaje się do krwi wraz ze śliną w czasie żerowania komarów. Istnieje możliwość bezpośredniego zarażenia jednego człowieka od drugiego poprzez kontakt z wydzielinami – ślina, mocz, kał, wydzielina z nosa, a także przez stosunki seksualne.

Leiszmanioza narządowa jest chorobą zajmująca przede wszystkim wątrobę, śledzionę, szpik kostny i monocyty krwi.

W zależności od epidemiologii i objawów klinicznych wyróżnia się następujące formy leiszmaniozy narządowej:

1. Kala-azar – w krajach śródziemnomorskich, Azji Środkowej i północnych Chinach. Na tych obszarach jest zoonozą (chorobą przenoszoną przez zwierzęta). Rezerwuarem są psy. Na obszarach wiejskich pasożyt przenoszony jest przez komary w kręgu żywicieli: lis, pies, człowiek.
   
2. Kala-azar – w Sudanie i we Wschodniej Afryce, to typ leiszmaniozy, również będący zoonozą, jednak przenoszony przede wszystkim przez dziko żyjące ssaki, głównie szczury.
   
3. Kala-azar – na półwyspie Indyjskim jest antropozoonozą, czyli nie ma rezerwuarów wśród zwierząt. Przenoszona jest wśród młodych ludzi, w wieku dojrzewania.
   
4. Kala-azar – w Ameryce Południowej – jej rezerwuarem są lisy. Dotyczy głównie noworodków i małych dzieci.

Zobacz także: Komar tygrysi – roznoszone choroby i objawy

Jak rozpoznać leiszmaniozę narządową?

Okres inkubacji trwa od 10 dni do 10 lat. Choroba rozpoczyna się bólami głowy i gorączką. Charakterystyczne są czarne przebarwienia skóry. Następnie dochodzi do zmian w obrębie jelit – owrzodzenia, bóle brzucha, biegunka, wymioty. Czasami pojawiają się plamki na skórze przypominające postać skórną leiszmaniozy. Zmiany skórne lokalizują się na głowie, plecach i twarzy, a przede wszystkim na wargach, nosie, policzkach, uszach. W postaci narządowej dochodzi zawsze do powiększenia śledziony.

W ostrej postaci śmierć może nastąpić w kilka tygodni, w podostrej w rok, w przewlekłej w ciągu 2–3 lat na skutek powikłań narządowych.

Leiszmanioza skórna (Leishmaniosis cutis)

Leiszmanioza skórna wywołana jest przez gatunki zbiorcze Leishmania tropica. W Europie ogniska endemiczne znajdują się w Portugalii, Hiszpanii, Francji czy we Włoszech. Do zarażenia dochodzi poprzez ukąszenia moskitów. Możliwe jest też zarażenie kontaktowe.

Zwierzętami rezerwuarowymi są psy, koty i niektóre gryzonie.

Wyróżnia się postać skórną ogniskową, czyli ograniczoną do okolic skóry najbardziej narażonej na ukłucia komarów. Drugą postacią jest leiszmanioza rozsiana, w której pojawiają się rozsiane guzki i owrzodzenia na twarzy i kończynach. Trzecią odmianą jest leiszmanioza błon śluzowych. W tej formie zmiany obejmują błony śluzowe jamy ustnej, nosa, gardła i okolicznych węzłów chłonnych

Leiszmanioza – zapobieganie

Głównym elementem profilaktyki jest ochrona przez moskitami. Postawą jest ich niszczenie, a także leczenie osób już zarażonych. Częstość zachorowań ulega znacznej redukcji po zabiegach deratyzacyjnych i ograniczeniu kontaktu ludzi z zarażonymi zwierzętami. Zachowaniem profilaktycznym jest również zapewnienie odpowiedniego poziomu higieny osobistej.

Leczenie leiszmaniozy

Duża różnorodność wiciowca leishmania powoduje, że istnieje różna wrażliwość tych pasożytów na poszczególne preparaty, co utrudnia skuteczne leczenie.

Postacie łagodne nie wymagają leczenia ogólnoustrojowego, podczas gdy te rozsiane i obejmujące węzły chłonne wymuszają często leczenie ogólne. Leiszmanioza trzewna oraz leiszmanioza błon śluzowych powinny być leczone parenteralnie (czyli poprzez podawanie leków drogą dożylną). Zaleca się tu najczęściej pentostam przez około 30 dni, czasem w kilku cyklach. Do innych leków stosowanych w leiszmaniozie zalicza się amfoterycynę B. Lekami drugiego rzutu są pentamidyna, paromomycyna lub ketokonazol.

Czasami stosuje się terapie skojarzone (amfoterycyny B, miltefozyny oraz paromomycyny).