Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to schorzenie, którego przyczyną jest najczęściej infekcja. Ze względu na jego ciężki przebieg i możliwe powikłania chory wymaga hospitalizacji. Leczenie odbywa się na oddziale zakaźnym, gdzie pacjent jest izolowany od otoczenia, istnieje bowiem możliwość szerzenia się niektórych postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Podstawowe objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
We wczesnej fazie chory odczuwa głównie osłabienie, bóle głowy, ma podwyższoną temperaturę ciała, niekiedy bóle stawów i nudności. Stan taki może trwać kilka, nawet kilkanaście dni. Gorączka stopniowo narasta, ból głowy nasila się, mogą pojawić się zawroty głowy i wymioty. Charakterystycznym zjawiskiem są tzw. objawy oponowe:
- sztywność karku – niemożliwe staje się przygięcie brody do klatki piersiowej;
- leżenie na wznak wymusza podkurczanie kończyn dolnych w kolanach, co widoczne jest najbardziej w czasie pochylania głowy do przodu.
Do obrazu klinicznego choroby dołączają czasem zaburzenia świadomości, czuciowe i ruchowe objawy neurologiczne, niedowłady oraz drgawki o typie padaczkowym. Najcięższym powikłaniem jest posocznica, która wywołuje wstrząs, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej.
Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Rozpoznanie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest bezpośrednim wskazaniem do hospitalizacji pacjenta na oddziale zakaźnym, gdzie powinien być poddawany terapii w warunkach izolacji. Zasada ta wynika z faktu, że niektóre wirusy i bakterie powodujące chorobę mogą przenosić się na inne osoby i powodować u nich rozwój choroby. Podstawowym zadaniem zespołu lekarskiego jest stabilizacja stanu chorego i określenie czynnika, który spowodował zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Diagnostyka polega najczęściej na wykonaniu nakłucia lędźwiowego i pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego do badania mikrobiologicznego. Na jego podstawie udaje się stwierdzić, czy zakażenie ma charakter bakteryjny czy wirusowy. Wykonanie antybiogramu pozwala określić najlepszy antybiotyk do leczenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Niekiedy, szczególnie w stanach znacznie obniżonej odporności, czynnikiem etiologicznym powodującym zachorowanie może być infekcja grzybicza.
Objawowe leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Wszystkie symptomy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są poddawane leczeniu objawowemu, ze szczególnym uwzględnieniem możliwych powikłań, np.:
- obrzęku mózgu,
- zaburzeń elektrolitowych,
- kwasicy lub zasadowicy,
- nieprawidłowej pracy serca (zaburzeń rytmu),
- zaburzeń krzepnięcia,
- szybkiej utraty masy ciała,
- wstrząsu toksycznego.
U dzieci w przebiegu choroby mogą pojawić się typowe drgawki gorączkowe (spotykane nawet w banalnych infekcjach), które nie są bezpośrednio efektem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ale skutkiem reakcji na znacznie podwyższoną temperaturę. Jednym z elementów sprzyjających powstaniu tego powikłania jest odwodnienie, do którego u małych pacjentów dochodzi zdecydowanie szybciej niż u dorosłych.
Chory z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych otrzymuje m.in. duże dawki działających przeciwzapalnie glikokortykosteroidów, leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwwymiotne, zmniejszające nudności i zawroty głowy. Podaje mu się w odpowiedniej ilości płyny oraz (w razie potrzeby) środki zmniejszające obrzęk tkanek, np. roztwór mannitolu. Ważne jest utrzymanie dostatecznej ilości materiałów energetycznych, więc w ciężkich stanach stosuje się żywienie pozajelitowe.
Przyczynowe leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Antybiotykoterapia w przypadku zakażeń bakteryjnych i grzybiczych jest leczeniem przyczynowym, a w wirusowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych stosuje się ją osłonowo, aby u chorego nie doszło do wtórnej infekcji. Ze względu na lokalizację zmian chorobowych leki podaje się najczęściej dożylnie. Antybiotyki są dobierane pod kątem parametrów farmakokinetycznych, gdyż niektóre dostępne preparaty nie przechodzą przez barierę krew-mózg i z założenia nie mogą być skuteczne w infekcji opon i tkanki mózgowej.
Ile trwa leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?
Intensywna terapia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych może trwać od kilku dni w przypadku infekcji wirusowych do wielu tygodni w przypadku ciężkich postaci bakteryjnych lub grzybiczych. Pozostałe po chorobie niedowłady i inne objawy neurologiczne mogą wymagać długotrwałej rehabilitacji.
Leczenie odkleszczowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Do odkleszczowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi po wkłuciu się w skórę kleszcza będącego nosicielem wirusów i przeniesieniu materiału zakaźnego do krwioobiegu pacjenta. Choroba czasem rozwija się przez kilka dni, innym razem nawet 3–4 tygodnie. Jako infekcja wirusowa jest leczona zgodnie z ogólnymi zasadami opisanymi powyżej.
Zobacz film: Budowa i funkcje układu nerwowego
Bibliografia:
1. Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Warszawa 2010.
2. A. Prusiński, Neurologia praktyczna, Warszawa 2011.