Staw kolanowy to największy staw w ludzkim ciele. Łączą się w nim trzy elementy. Kość udowa, piszczelowa oraz rzepka. W czasie ruchu rzepka powinna przemieszczać się między kłykciami, czasami jednak ma tendencje to przesuwania się w bok – mówi się wtedy o lateralizacji rzepki.

Lateralizacja rzepki

Rzepka pełni w stawie kolanowym niezwykle ważną funkcję. Przede wszystkim chroni kłykcie kości przed uszkodzeniami, przenosi także niezwykle duże obciążenia, dzięki czemu odciąża cały układ ruchowy. Niestety, jest także narażona na różnego typu kontuzje i uszkodzenia. 

W spoczynku rzepka jest dosyć elastyczna – można delikatnie przesuwać ją w każdą ze stron. Inaczej jest jednak podczas poruszania stawem kolanowym. Trzeszczka ta powinna wtedy ślizgać się po wypukłym kłykciu kości udowej. Kiedy ten ruch jest zaburzony i dochodzi do jej odchylenia w bok, mówimy o bocznym przyparciu rzepki (ELPS – excessive lateral pressure syndrome), będącym jedną z najczęstszych postaci lateralizacji rzepki. 

Doprowadza ono do uszkodzenia chrząstki stawu kolanowego, naciągnięcia troczków przyśrodkowych i skurczenia troczków bocznych, a to wiąże się z silnymi objawami bólowymi. Za poprawny ruch odpowiedzialny jest mięsień czworogłowy uda oraz troczki i więzadła stawu kolanowego. Zaburzenia pojawiają się, kiedy rzepka zbyt mocno naciska na kłykieć. 

Schorzenie najczęściej dotyczy sportowców i osób podejmujących regularną aktywność fizyczną – kontynuowanie ćwiczeń pomimo objawów bólowych może mieć jednak katastrofalne skutki – początkowo obserwuje się stan zapalny, który stopniowo doprowadza do zwyrodnienia stawu i uszkodzenia chrząstki.

Przyczyny lateralizacji rzepki

Lateralizacja rzepki może mieć różnorodne podłoże. Często ponosi za nią odpowiedzialność nieprawidłowa budowa nasady dalszej kości udowej (np. hipoplazja kłykcia bocznego) lub deformacja nasady kości piszczelowej. 

W wielu przypadkach lateralizacja wynika ze złego ukształtowania rzepki – niewłaściwy może być zarówno jej kształt, jak i położenie względem kości udowej. Liczne problemy mogą wynikać także z niewłaściwego rozwinięcia tkanek miękkich wewnątrz stanu kolanowego. 

Bardzo dużą rolę odgrywają w nim liczne stabilizatory trzeszczki oraz połączenie kości biodrowej z piszczelową. Niektóre przypadki lateralizacji rzepki wynikają z niewłaściwej pracy mięśnia czworogłowego uda. Jest to najsilniejszy prostownik stawu kolanowego. Każda z jego głów działa niezależnie od siebie i ma własne przyczepy początkowe. To właśnie ten mięsień odpowiada za zginanie w stawie biodrowym i stabilizowanie kolana. 

Do problemu dochodzi, kiedy zaburzeniu ulega równowaga siły głowy przyśrodkowej i bocznej. Oprócz tego sprzyja mu także koślawość kolan i pięt, różnica w długości kończyn, płaskostopie, rotacja wewnętrzna stopy, osłabienie mięśni pośladkowych, które odpowiadają za rotację zewnętrzną uda i przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych. Predyspozycje do ELPS mają także pacjenci z pewnymi uwarunkowaniami anatomicznymi. Sprzyjają mu wysokie ustawienie rzepki, a także ogólne zaburzenia postawy i niewłaściwe ustawienie miednicy.

Objawy lateralizacji rzepki

Podstawowym objawem lateralizacji rzepki jest ból, zlokalizowany po zewnętrznej części rzepki oraz ograniczenie jej przesuwalności w kierunku przyśrodkowym. Obkurczone troczki uniemożliwiają także bierne uniesienie rzepki po stronie bocznej. Chorym szczególną trudność sprawia wchodzenie po schodach i przysiadanie, dolegliwości bólowe obserwuje się także w przedniej części stawu kolanowego. 

W wielu przypadkach można usłyszeć charakterystyczne chrzęszczenie, przeskakiwania oraz krepitacje, czyli szmer trący. Okresowo obserwuje się również sztywnienie stawu kolanowego. Lateralizacja rzepki może prowadzić do uszkodzenia chrząstki i zmian zwyrodnieniowych stawu.

Kolano biegacza, czyli co? Dowiesz się tego z naszego filmu:

Leczenie lateralizacji rzepki

Diagnostyka lateralizacji rzepki opiera się na wywiadzie, badaniu klinicznym oraz testach ruchomości rzepki. Robi się również zdjęcie rentgenowskie (RTG) rzepki w płaszczyźnie czołowej w zgięciu pod różnymi kątami. 

Samo leczenie rozpoczyna się od zachowawczego leczenia zmian przeciążeniowych – lateralizacja rzepki jest związana z podejmowaniem zbyt dużej aktywności fizycznej, więc konieczne jest przede wszystkim jej ograniczenie lub pełna rezygnacja z treningów. 

Dużą skuteczność wykazuje model RICE (z angielskiego R – rest – odpoczynek, I – ice – lód, C – compression – ucisk, E – elevation – uniesienie). Dzięki takim działaniom ogranicza się stan zapalny i umożliwia się regenerację uszkodzonych tkanek. 

Terapię można również wspomagać lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi. Jej najważniejszą częścią jest rehabilitacja lateralizacji rzepki – praca z fizjoterapeutą powinna skupiać się na regeneracji stawu oraz nauczeniu poprawnych wzorców ruchu. Pomocne są także zabiegi fizykoterapeutyczne. Po zakończeniu terapii należy wdrożyć profilaktykę odciążającą staw kolanowy – osoby borykające się z problemem nadwagi muszą schudnąć, a sportowcy powinni wystrzegać się ruchów, które mogłyby doprowadzić do nawrotu kontuzji.