Kość udowa łączy miednicę z niższymi piętrami kończyny dolnej – golenią i stopą. Budowa jej stawów umożliwia uzyskanie bardzo dużego zakresu ruchów przy jednoczesnej stabilności całego połączenia.

Kość udowa – anatomia

Kość udowa jest kością długą. W części górnej łączy się z miednicą za pośrednictwem stawu biodrowego, w części dolnej – wraz z piszczelą i łąkotkami tworzy staw kolanowy.

Budowa kości udowej w części bliższej jest bardzo charakterystyczna. Powierzchnia stawowa (stykająca się z miednicą) znajduje się na kulistej głowie, która łączy się z trzonem za pośrednictwem skośnej szyjki. W pobliżu znajdują się na nim dwie guzowatości – krętarz większy i krętarz mniejszy. Do nich przymocowane są m.in. mięśnie pośladkowe i mięśnie uda.

Staw biodrowy to tzw. staw kulisty, w którym wykonywane są: zginanie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie oraz rotacja wewnętrzna i zewnętrzna. Ich kombinacja pozwala na uzyskanie przez kończynę wielkiego zakresu ruchomości. Głowa kości udowej współpracuje z panewką miednicy i połączona jest z nią za pośrednictwem więzadła. Przed zwichnięciem zabezpiecza ją też mocna torebka stawowa, więzadła zewnętrzne stawu oraz mięśnie.

Staw kolanowy ma budowę zawiasową – oprócz zginania i prostowania możliwy jest w nim jedynie ruch rotacji (ale tylko przy zgięciu kończyny w kolanie). Powierzchnie stawowe kości udowej znajdują się na charakterystycznych zgrubieniach jej dolnej nasady – kłykciach bocznym i przyśrodkowym.

Złamania kości udowej

Złamania kości udowej to głównie dwie grupy urazów. Pierwsza z nich to urazy komunikacyjne i sportowe. Uszkodzeniu ulega wtedy najczęściej trzon kości udowej. Jego złamania mogą wiązać się ze znacznym przemieszczeniem fragmentów, przyjmować formę wieloodłamową lub otwartą. W trzonie kości udowej znajduje się jama szpikowa, której naruszenie wywołuje niekiedy powikłania pod postacią zatorów tłuszczowych.

Zobacz film i dowiedz się wszystkiego o budowie układu kostnego:

Druga często spotykana grupa urazów to złamania szyjki kości udowej przy upadku. Jest to zjawisko typowe dla osób starszych, u których zaawansowany jest proces osteoporozy (odwapnienia kości). Złamana kość udowa u starszej osoby to duży problem, nie tylko zdrowotny, ale i społeczny – chory człowiek nie jest w stanie zadbać o swoje podstawowe życiowe potrzeby. Wczesne leczenie operacyjne pozwala wtedy na szybkie przywrócenie sprawności. Unieruchomienie dodatkowo nasila objawy związane z chorobami towarzyszącymi (niewydolnością krążenia, chorobą niedokrwienną serca, zaburzeniami oddychania, zakrzepicą) i może być przyczyną ogólnoustrojowych powikłań.

Inne schorzenia kości udowej

Ból kości udowej i tworzonych przez nią stawów może być spowodowany przez toczące się w ich obrębie inne procesy chorobowe, takie jak np.:

• zmiany zwyrodnieniowe,
• nowotwory pierwotne lub przerzutowe,
• zapalenia stawów albo kości i okostnej,
• jałowa martwica głowy kości udowej.

Czytaj także: Martwica kości udowej i piszczelowej u dzieci i u dorosłych

Złamana kość udowa – leczenie i rehabilitacja

Ponieważ kość udowa bierze udział w utrzymywaniu wyprostowanej pozycji ciała i chodzeniu oraz przenosi wielkie obciążenia, preferowanym leczeniem jest zwykle zabieg operacyjny. W przypadku złamania trzonu kości udowej polega on na repozycji (przywróceniu prawidłowego położenia odłamów) i zespoleniu – przy pomocy śrub, metalowych płytek albo specjalnego pręta wprowadzanego do jamy szpikowej.

Złamanie szyjki kości udowej, szczególnie u osoby starszej, jest najczęściej wskazaniem do wykonania tzw. endoprotezoplastyki. W znieczuleniu ogólnym lub nadoponowym wykonuje się wszczepienia w trzon kości udowej protezy szyjki i głowy kości udowej oraz (w większości przypadków) jednoczesnego osadzenia w miednicy sztucznej, współpracującej z nią panewki. Zabieg ten wykonywany jest w wielu modyfikacjach – różnią się one kształtem i materiałem protezy, rozległością usunięcia tkanki kostnej. Endoproteza pozwala choremu na wczesne uruchomienie, skraca okres rehabilitacji i najczęściej umożliwia pełny powrót do zdrowia.

Leczenie zachowawcze po złamaniu szyjki kości udowej zalecane jest w sytuacji, gdy stan chorego uniemożliwia przystąpienie do zabiegu albo gdy chory nie wyraża zgody na operację. Gojenie złamania związane jest wtedy z długotrwałym leżeniem (najczęściej z tzw. butem derotacyjnym, czyli stabilizatorem, zapobiegającym zrastaniu się odłamów w nieprawidłowym ułożeniu). Powrót do stanu umożliwiającego chodzenie jest o wiele dłuższy, rehabilitacja bardziej skomplikowana, a ilość powikłań wynikających z ogólnego stanu zdrowia – znacznie większa.

Badania kości udowej u płodu

Badanie kości udowej u płodu stanowi jeden ze standardowych elementów diagnostyki ultrasonograficznej w okresie ciąży. Długość tej kości, wraz z innymi pomiarami, służy do określania prawidłowości rozwoju dziecka. Zmierzone wartości porównuje się z tabelami określającymi przedziały referencyjne dla konkretnych tygodni ciąży. Jeśli pomiędzy wiekiem ciąży określonym innymi metodami a pomiarami USG występuje zbyt duża rozbieżność, wstępnie rozpoznaje się nieprawidłowości w rozwoju płodu. Jednak często powtarzane opinie, że krótka kość udowa (czy ramieniowa) płodu to dowód np. zespołu Downa, nie powinny niepokoić przyszłych matek. Badania USG należy w takich sytuacjach regularnie powtarzać, gdyż różnice często znikają lub zmniejszają się w późniejszych okresach ciąży. Jeśli wynik ultrasonograficznej oceny płodu budzi obawy lekarza, wykluczenie lub potwierdzenie wad wrodzonych u dziecka jest przedmiotem dalszej diagnostyki.