Konflikt serologiczny stanowi poważny problem w przypadku kobiet z tzw. ujemnym czynnikiem Rh we krwi. Oznacza to, że na powierzchni erytrocytów nie stwierdza się antygenu Rh o typie D. Jeśli dziecko ma czynnik Rh dodatni, dochodzi do niebezpiecznej niezgodności. 

Na czym polega konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny powstaje najczęściej w sytuacji niezgodności w układzie Rh pomiędzy płodem a matką. O ile matka z ojcem dziecka mają krew pozbawioną czynnika Rh (czyli Rh(-)), niebezpieczeństwo nie istnieje. Jeśli we krwi ojca znajdują się antygeny Rh o typie D, dziecko może odziedziczyć po nim tę cechę. Wówczas przedostanie się krwi płodu do krwioobiegu ciężarnej powoduje odpowiedź układu immunologicznego i wytwarzanie przeciwciał anty-D, niszczących erytrocyty dziecka.

U matki o grupie krwi z cechą Rh(-) wystąpienie konfliktu jest bardzo prawdopodobne, ponieważ 80-85% populacji ma krew o typie Rh(+) i szansa, że ojciec będzie miał taką grupę jest bardzo duża. Dodatkowo dziedziczenie czynnika Rh jest cechą dominującą, co sprawia, że w większości przypadków dziecko przejmuje go po partnerze matki.

Podobny konflikt może (choć znacznie rzadziej) wystąpić w zakresie głównych grup krwi, tj. w układzie A-B-0. Krew może mieć antygen A, B albo oba te elementy naraz. Około 20% ludzi ma grupę 0, tzn. na ich krwinkach nie występuje żaden z tych antygenów. Pojawienie się we krwi matki z grupą 0 erytrocytów dziecka z cechą A lub B wyzwala tę samą sekwencję zdarzeń, co w przypadku konfliktu w zakresie czynnika Rh.

Konflikt serologiczny w pierwszej ciąży

Konflikt serologiczny w trakcie pierwszej ciąży najczęściej pojawia się dopiero w momencie porodu, oczywiście o ile wystąpi niezgodność w zakresie czynnika Rh lub w grupach głównych. Przez całą ciążę układy krążenia matki i dziecka są rozdzielone tzw. barierą łożyskową. 

Podczas narodzin i oddzielania się łożyska istnieje duże prawdopodobieństwo przeniknięcia krwinek płodu do układu krwionośnego rodzącej. Po porodzie zaalarmowany obecnością obcych antygenów układ immunologiczny produkuje przeciwciała niszczące obce erytrocyty, a możliwość reakcji pozostaje już na zawsze "zapisana" w organizmie matki. 

Wobec powyższego stopień zagrożenia dziecka z pierwszej ciąży (a raczej: z pierwszej ciąży konfliktowej) jest niewielki. 

Jedynie w sytuacji, gdy jeszcze przed rozwiązaniem dojdzie do przecieku krwi dziecka do organizmu matki, naturalne przeciwciała mogą wytworzyć się przed porodem. Ich cząsteczki są na tyle małe, że z łatwością przenikają przez barierę łożyskową i stopniowo niszczą krwinki płodu. Prowadzi to do tzw. , spowalniającej rozwój wewnątrzmaciczny dziecka w związku ze stopniowo rozwijającą się niedokrwistością i mogącej wywołać żółtaczkę hemolityczną. W najcięższych przypadkach skutkiem konfliktu może być nawet wtórne obumarcie płodu i poronienie.

Zobacz także: Grupa krwi A - charakterystyka osób z grupą krwi A i optymalna dla nich dieta

Konflikt serologiczny w drugiej ciąży

Konflikt serologiczny pojawiający się po raz drugi u tej samej matki stanowi bezpośrednie zagrożenie dla płodu, jeśli w trakcie lub przy rozwiązaniu pierwszej ciąży doszło do wytworzenia przez układ odpornościowy przeciwciał anty-D. Płód może być atakowany od momentu wykształcenia krwinek z antygenami Rh i anemizacja wraz z zaburzeniami rozwoju pojawia się szybciej. Zwiększa to szansę na niekorzystne, przedwczesne zakończenie ciąży. 

Ten sam mechanizm działa w przypadku każdej kolejnej ciąży z konfliktem serologicznym. 

Profilaktyka konfliktu serologicznego

W ramach standardowych procedur związanych z prowadzeniem ciąży do jej 12. tygodnia określa się grupę krwi matki. Jeśli badanie wskazuje na nieobecność antygenu Rh w jej krwi, rozpoczyna się działania zapobiegające powstaniu konfliktu serologicznego, ponieważ grupy krwi płodu nie można określić. Wykluczenie niezgodności poprzez stwierdzenie, że stały partner kobiety jest Rh ujemny, nie zawsze ma wartość diagnostyczną - matka może ukrywać, kto jest biologicznym ojcem dziecka.

Tuż po porodzie (a według niektórych źródeł również w 28. tygodniu ciąży) podaje się immunoglobulinę anty-D niszczącą krwinki, które dostaną się do krwi matki, jeszcze zanim zdąży ona wytworzyć własne przeciwciała. Technika ta jest skuteczna w 99% przypadków, co pozwala uniknąć powstawania choroby hemolitycznej w kolejnych ciążach.

Ciężarne, u których może wystąpić konflikt, są dodatkowo monitorowane poprzez okresowe wykonywanie badania poziomu przeciwciał anty-D, co pozwala określić nasilenie reakcji przeciw krwinkom płodu. Jeśli sytuacja zagraża życiu dziecka, wykonuje się wewnątrzmaciczną transfuzję albo podejmuje się decyzję o wcześniejszym wywołaniu porodu i przetoczeniu noworodkowi dużej ilości krwi (tzw. transfuzja wymienna).

Zobacz także: Odczyn Coombsa – ważne badanie krwi!

Współczesna, powszechnie stosowana profilaktyka sprawia, że niezależnie od złożoności mechanizmu niezgodności serologicznych i poważnych skutków klinicznych, niemal wszystkie ciąże konfliktowe kończą się urodzeniem zdrowego dziecka.