Metaplazja i atypia to określenia, które często spotyka się w wynikach badań cytologicznych (czyli badaniach budowy i niektórych parametrów biochemicznych komórek organizmu). Oznaczają one, że struktura pobranego materiału nie odpowiada miejscu, z którego został on pobrany albo że budowa komórki jest nieprawidłowa.

Komórki metaplastyczne

Komórki metaplastyczne pojawiają się, gdy wskutek działania czynników zewnętrznych lub wewnętrznych w określonym miejscu (zwykle w obrębie nabłonka) zaburzona zostaje struktura tkanki i proces rozwojowy komórek. Najczęściej przekształcają się one z jednego typu w inny, podobny. Dzieje się tak na przykład w szyjce macicy, gdzie normalnie obserwowany nabłonek gruczołowy cylindryczny przekształca się w nabłonek wielowarstwowy płaski. Podobnie dzieje się też choćby w pęcherzu moczowym, gdzie nabłonek przejściowy przekształca się w płaski. Jest to tak zwana metaplazja płaskonabłonkowa.

Charakterystyczną cechą komórek metaplastycznych jest to, że powstają w procesie podziału komórek typowych dla danej lokalizacji i ulegają przemianie w trakcie swego rozwoju. Nie posiadają one zdolności do namnażania się w tej zmienionej formie, ponieważ ich materiał genetyczny nie pozwala na przekazanie zmodyfikowanej informacji komórkom potomnym. Do takiej przemiany jednego typu wysoko zróżnicowanych komórek w drugi dochodzi zwykle pod wpływem czynników działających na komórkę z zewnątrz. Najczęściej powodem są przewlekłe stany zapalne, infekcje (wirusowe lub bakteryjne) lub mechaniczne drażnienie nabłonka, np. przez kamień moczowy.

Jeśli czynnik drażniący zostanie wyeliminowany, nabłonek zwykle wraca po jakimś czasie do prawidłowej postaci. Kolejne pokolenia komórek nie ulegają metaplazji, a starsze, zmienione, z czasem obumierają i złuszczają się.

Zobacz także: Budowa komórki eukariotycznej i prokariotycznej. Funkcje komórek

Komórki atypowe

Komórki atypowe to takie, które w badaniu cytologicznym wykazują nieprawidłowe cechy budowy. Świadczą one o tym, że w materiale genetycznym komórek i ich tempie metabolizmu zaszły jakieś istotne zmiany. Komórki atypowe posiadają co najmniej jedną cechę z poniższej listy:

• nadmierne powiększenie jądra komórkowego,
  
• znaczne zróżnicowanie wielkości komórek z tej samej tkanki,
  
• zwiększona liczba jąder komórkowych,
  
• intensywniejsze wybarwianie się komórek w związku ze zwiększoną ilością znajdującego się w nich DNA,
  
• intensywniejsze niż normalnie podziały komórkowe.
  

Oznacza to, że komórki „wymknęły się” z normalnego mechanizmu kontroli ich namnażania i zaczynają robić to w sposób dowolny. Jeśli (w pewnym uproszczeniu) mechanizm ten nie ma żadnych ograniczeń, a komórki, mimo zakłóconego, nietypowego mechanizmu rozwoju, nie mają tendencji do obumierania, można mówić o złośliwej transformacji nowotworowej. Zaczynają się one namnażać w sposób niekontrolowany, przybywa ich w szybkim tempie i (dzięki swym nietypowym cechom) z czasem zaczynają penetrować okoliczne tkanki lub przemieszczać się z prądem krwi. Jest to mechanizm, który prowadzi do naciekania okolicznych narządów przez nowotwory złośliwe oraz do powstawania odległych przerzutów. Należy jednak podkreślić, że nie każda komórka atypowa jest komórką nowotworową.

Metaplazja i atypia – diagnozowanie

Podstawową metodą badania w kierunku metaplazji lub zmian atypowych (które mogą niekiedy oznaczać obecność nowotworu złośliwego) jest badanie cytologiczne. Materiał pobiera się w trakcie klinicznych badań diagnostycznych, na przykład gastrofiberoskopii, wziernikowania pochwy, pęcherza moczowego czy oskrzeli. Zeskrobany lub pobrany szczoteczką materiał kieruje się do pracowni histologicznej, gdzie po odpowiednim przygotowaniu (np. wybarwieniu) oglądany jest pod mikroskopem.

Jak prawidłowo wykonać cytologię? Zobaczcie na filmie:

Cytolog określa rodzaj i stopień zniekształcenia komórek. Jest też w stanie stwierdzić, czy np. w preparacie występują pojedyncze czy liczne komórki metaplastyczne. Wstępna decyzja co do dalszego postępowania należy więc do cytologa. Wynik badania musi być jednak oceniony przez lekarza prowadzącego w kontekście stanu klinicznego pacjenta.

Sytuacja jest prosta, jeśli badanie cytologiczne jednoznacznie wskazuje na złośliwość transformacji komórek. Jednak metaplazja czy niewielka atypia mogą wymagać podjęcia ostatecznej decyzji, czy zmiany można nadal obserwować, lecząc chorobę podstawową (np. przewlekłe zapalenie) czy też należy je usunąć. Decyzja nie jest w niektórych przypadkach łatwa, ponieważ niektóre metaplazje lub atypię uważa się za stany przedrakowe. Dlatego niezbędne jest poddawanie się regularnej kontroli lekarskiej, szczególnie w sytuacji, gdy wyniki badań cytologicznych nie są stuprocentowo prawidłowe.

Polecamy: Badanie ANA – czym jest? O czym świadczy uzyskany wynik?