Katalepsja (z łac. catalepsis) nazywana jest także stanem kataleptycznym. To bardzo rzadko występujący zespół specyficznych objawów, które przez wielu psychiatrów traktowane są jako część symptomów katatonii lub jako wyodrębniona grupa zaburzeń neurologicznych, od katatonii niezależna. Katalepsję zalicza się do jakościowych zaburzeń aktywności ruchowej.

Przyczyny katalepsji

Jak informują lekarze, nie ma jednej konkretnej przyczyny powodującej katalepsję. Odpowiedzialny za wywołanie stanu kataleptycznego może być zespół katatoniczny, który jest zespołem ogólnoustrojowych zaburzeń, związanych ze zmianami aktywności ruchowej. Zarówno katalepsja, jak i katatonia nie są odrębnymi jednostkami chorobowymi. Traktowane są jako zespół objawów, mogących uaktywnić się u osób cierpiących na schizofrenię, chorobę afektywną, zaburzenia metaboliczne.

Zdaniem specjalistów katalepsja jako składowa objawów katatonicznych może być wywołana demencją, zatruciami środkami farmakologicznymi (m.in. złośliwym zespołem neuroleptycznym i innymi lekami antypsychotycznymi), a także stanem zapalnym ośrodkowego układu nerwowego, który nazywany jest neuroinfekcją. Stan kataleptyczny charakterystyczny jest dla niektórych chorób mózgu. Katalepsję wywołują niekiedy: hipnoza, zatrucie grzybami lub środkami psychoaktywnymi, a także zablokowanie receptorów dopaminergicznych (wpływających na zaburzenie aktywności dopaminy).

Objawy katalepsji

Napad katalepsji polega na specyficznym zesztywnieniu mięśni, co prowadzi do przybrania nienaturalnej postawy, przypominającej zastygnięcie w ruchu. Cierpiąca osoba wygina najczęściej kończyny oraz szyję. Katalepsja prowadzi do całkowitego zablokowania czynności ruchowych u chorego. Objawy są bezpośrednim skutkiem wzmożonego napięcia mięśniowego. Wyróżnia się dwa rodzaje katalepsji: woskową oraz sztywną. Zarówno w przypadku katalepsji woskowej jak i katalepsji sztywnej osoby chore nie wykonują żadnych ruchów..

W przebiegu katalepsji woskowej inne osoby są w stanie ruchy poruszać częściami ciała osoby cierpiącej na to zaburzenie, a nawet nadawać określone pozycje. Katalepsja woskowa jest charakterystyczna np. dla hipnozy, w której trakcie hipnotyzer może swobodnie żądać od osoby przyjęcia określonych postaw, ruchów. Napady katalepsji sztywnej różnią się od katalepsji woskowej tym, że ciało osoby cierpiącej na to zaburzenie stawia wyraźny opór, przez co podczas napadu ciężko jest zmienić pozycję chorej osoby.

Katalepsja a katatonia (zespół katatoniczny)

Szerokie grono psychiatrów uważa, że katalepsję powinno zaliczać się do zespołu katatonicznego, a konkretnie do jego hipokinetycznej postaci. Osoby chore w przebiegu hipokinetycznej postaci zespołu katatonicznego cierpią nie tylko na typowe dla niego zaburzenia, ale także wykazują zmniejszoną aktywność ruchową, wraz ze spowolnioną motoryką. Dopiero nasilenie tych objawów prowadzi do osłupienia katatonicznego, czyli całkowitego znieruchomienia, z czym mamy do czynienia właśnie w katalepsji. Dodatkowo osoba cierpiąca na hipokinetyczną postać katatonii wraz z katalepsją ma zaburzoną mowę (powolną i cichą).

Katalepsji nie powinno mylić się ze schizofrenią, w trakcie której bardzo często dochodzi do symptomów zespołu katatonicznego. U osób z katalepsją zazwyczaj występują objawy echowe, które również są typowe dla zespołu katatonicznego. Wśród nich można wymienić m.in.: echolalię (zaburzenie objawiające się powtarzaniem słów wypowiedzianych przez inne osoby), echopraksję (powtarzanie ruchów wykonanych przez inne osoby) oraz echomimię (patologiczne naśladowanie gestów i mimiki innych osób).

Jak leczyć katalepsję?

Odpowiednie leczenie katalepsji wymaga zrozumienia przyczyn tego zaburzenia, ponieważ katalepsja sama w sobie nie jest jednostką chorobową. Może być wywołana wieloma stanami, a nawet mechanicznie. Leczenie katalepsji, podobnie jak często współwystępującego z nią zespołu katatonicznego, jest uzależnione od choroby, która ją wywołuje. Najczęściej farmakoterapia rozpoczyna się od podania osobie chorej leków z grupy benzodiazepin.Tego rodzaju terapia może przynieść także pozytywne skutki w przypadku innych objawów katatonicznych, jednak nie jest leczeniem z wyboru. Rodzaj terapii zależy tylko i wyłącznie od lekarza psychiatry.

Bibliografia

1. Alasdair D., Psychiatria, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.

2. Bilikiewicz T. Psychiatria kliniczna, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1998.

3. Korzeniowski L., Pużyński S. (red), Encyklopedyczny słownik psychiatrii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986.

4. Seligman M.E., Walker E.F., Rosenhan D.L., Psychopatologia, Zysk i S-ka, Poznań 2003.

5. Wciórka J., Pużyński S., Rybakowski J., Psychiatria. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.