Kaszel u dziecka jest mechanizmem obronnym, a zarazem częstym objawem świadczącym o schorzeniach układu oddechowego. Jest to konieczny odruch mający na celu oczyszczenie dolnych dróg oddechowych – krtani, tchawicy i oskrzeli z zalegającej wydzieliny, a także ciał obcych i drobnoustrojów. Zdarza się, że kaszel nie świadczy o chorobie i jest fizjologicznym zjawiskiem, jednak przede wszystkim należy go traktować jako objaw. Tak czy inaczej nie jest to odrębna jednostka chorobowa, a jeden z elementów wskazujących na różne stany. Tym samym zawsze należy szukać przyczyny kaszlu u dziecka. Niekiedy kaszel ma bardzo specyficzny charakter bądź moment napadów jest wskazówką do wysunięcia rozpoznania.

Kaszel u dziecka – czy zawsze świadczy o chorobie?

Kaszel, szczególnie u dziecka, zawsze niepokoi. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że suchy, drażniący kaszel, charakteryzujący się pojedynczym kaszlnięciem raz bądź kilka razy w ciągu dnia, jest czymś zupełnie normalnym, występującym w stanie fizjologii, czyli zdrowia. Układ oddechowy musi w jakiś sposób oczyścić się z niepożądanych substancji. Zaburzony odruch kaszlowy może sprzyjać zaleganiu fizjologicznych wydzielin, co stanowi doskonałe środowisko dla rozwoju infekcji.

Odruch kaszlowy wynika z podrażnienia gałązek nerwu błędnego, czyli jednego z nerwów czaszkowych, zakończonych receptorami kaszlowymi. Receptory te rozmieszczone są w całym układzie oddechowym. Pobudzają je bodźce chemiczne (np. dym z papierosów), fizyczne (np. zimny wiatr) i mechaniczne (wydzielina czy ciało obce). Niektóre dzieci mają odruch kaszlowy również w nocy. Jest to jednak rzadkie.

Jeśli podejrzewa się, że kaszel jest objawem infekcji, jednak nie do końca wiadomo, czy dziecko kaszle specjalnie czy rzeczywiście wywołane jest to chorobą, można obserwować, czy kaszel pojawia się również w czasie snu, a także podczas skupienia dziecka na innych czynnościach. Czasami suchy kaszel wynika z suchego powietrza w domu wywołanego intensywnym grzaniem kaloryferami w okresie zimy. Wystarczy wtedy na kaloryfer położyć mokry ręcznik.

Rodzaje i przyczyny kaszlu u dziecka

Kaszel może być objawem przeróżnych chorób układu oddechowego. Suchy może wynikać z przewlekłego drażnienia dróg oddechowych, np. dymem. Jeśli ktoś z domowników pali, powinno to dać do myślenia, że dym tytoniowy ma szkodliwy wpływ na układ oddechowy dziecka. Nie należy zapominać, że wielu nastolatków również próbuje używek typu papierosy, co może wywoływać u nich przewlekły kaszel.

Suchy, napadowy kaszel najczęściej świadczy o wirusowej infekcji, tym bardziej jeśli towarzyszy mu podwyższenie temperatury ciała. Kaszel może pojawić się w przebiegu choroby przeziębieniowej, której głównym objawem jest katar. Wydzielina z nosa, szczególnie u małych dzieci, u których ciężko o odpowiednią toaletę nosa, spływa po tylnej ścianie gardła do dolnych dróg oddechowych. Odruch kaszlowy ma na celu oczyścić drzewo oskrzelowe z wyciekającej wydzieliny.

Początkowo przy infekcji wirusowej kaszel jest najczęściej suchy. Jeśli jednak kaszel ma charakter mokry i towarzyszy mu odkrztuszanie wydzieliny, może być wynikiem szerzenia się infekcji na niższe piętra układu oddechowego, przede wszystkim oskrzela. Kaszel mokry z towarzyszącą gorączką i innymi niepokojącymi objawami może świadczyć o bakteryjnej infekcji dróg oddechowych. Przy infekcjach kaszel jest suchy, męczący, często pojawia się w nocy i budzi dziecko ze snu. Dopiero z rana staje się bardziej produktywny.

Kaszel szczekający u dziecka może być oznaką krupu, czyli podgłośniowego zapalenia krtani. Zdarza się on często u dzieci przed 5. rokiem życia. Towarzyszą mu świst krtaniowy i chrypka.

Częstym zjawiskiem jest kaszel poinfekcyjny, który mimo zwalczenia choroby utrzymuje się jeszcze 6–8 tygodni.

Leczenie kaszlu u dziecka

Kaszel u dziecka jako mechanizm obronny nie powinien być hamowany. Zablokowanie możliwości odksztuszania wydzieliny z dróg oddechowych może przyczynić się do jej zalegania i rozwoju zapalenia płuc. Nie każdy kaszel może być zwalczany lekami stymulującymi odruch odksztuszania, ponieważ one też nie ułatwiają dziecku oddychania.

Kiedy u dziecka pojawia się kaszel, który towarzyszy innym objawom klinicznym, np. katarowi, bólom mięśni, osłabieniu, należy wziąć pod uwagę infekcję. Jeśli kaszel jest napadowy, np. po intensywnym wysiłku fizycznym, i nie towarzyszą mu inne objawy, w zależności od nasilenia można podejrzewać przewlekłą chorobę płuc, jak choćby astmę. W obu przypadkach dobrze jest skonsultować się z lekarzem.

Jeżeli kaszel jest osobnym objawem, na początku należy upewnić, się, że dziecko ma czysty nos, czyli nie ma wydzieliny stymulującej odruch kaszlu. Jeśli jednak podejrzewa się, że kaszel jest objawem choroby, należy skonsultować się z pediatrą, który zaleci odpowiednie leki. Niektóre środki nadają się do leczenia kaszlu mokrego, a inne do kaszlu suchego. Dostępne są też preparaty mające zastosowanie w obu typach kaszlu.

Z domowych sposobów na kaszel dla dziecka można wymienić np. picie mleka z czosnkiem. Nie powinno się dodawać do niego miodu, ponieważ może on dodatkowo podrażnić błonę śluzową gardła. Można wykonać również syrop z cebuli, bogaty w witaminę C, która wspomaga walkę z infekcją. W leczeniu kaszlu sprawdza się ponadto płukanie jamy ustnej roztworem soli czy gotowymi płynami dostępnymi w aptekach.

Przy leczeniu kaszlu u dziecka warto pomyśleć o inhalacjach. Inhalatory bądź nebulizatory – przeznaczone dla mniejszych dzieci – nawilżają błonę śluzową układu oddechowego. Ułatwiają jego odnowę, przez co pomagają zredukować uporczywy, duszący kaszel. Najczęściej inhalacje wykonuje się z soli fizjologicznej. Niekiedy wykorzystuje się do nich naturalne napary, np. z rumianku. Z kolei do nebulizatora można zakupić ampułki soli fizjologicznej z kwasem hialuronowym.