Jelito czcze rozpoczyna się w miejscu połączenia z dwunastnicą i przechodzi w jelito kręte, które łączy się z kątnicą. Ta jest początkowym odcinkiem okrężnicy, będącej elementem jelita grubego. Niektóre ze stanów chorobowych mają podłoże autoimmunologiczne i wymagają stosowania do końca życia odpowiedniej diety eliminacyjnej.

Budowa jelita czczego

Jelito czcze jest częścią jelita cienkiego. Osiąga długość 2–3 metrów, a jego przeciętna średnica to około 3 cm. Ściana utworzona jest z mięśni wzdłużnych i okrężnych, z zewnątrz pokryta jest otrzewną, a od wewnętrznej strony – nabłonkiem jelitowym. Mięśniówka zapewnia jelitu odpowiednie napięcie i odpowiada za powstawanie ruchów perystaltycznych, które przesuwają treść pokarmową wzdłuż przewodu pokarmowego. Otrzewna tworzy krezkę – strukturę zapewniającą mechaniczną stabilizację jelita, umożliwiającą mu dość swobodne przemieszczanie się w ograniczonym zakresie, a jednocześnie zabezpieczającą je przed splątaniem lub zawęźleniem. W krezce przebiegają liczne naczynia krwionośne, chłonne oraz nerwy. Czynność ruchowa jelita jest wywoływana przez znajdujące się w ścianie komórki śródmiąższowe Cajala i spowalniana lub przyspieszana przez zakończenia nerwowe niezależnego od woli człowieka układu autonomicznego.

Błona śluzowa jelita czczego

Błona śluzowa jelita czczego jest miejscem, w którym nie tylko zachodzi wydzielanie śluzu (zawierającego liczne enzymy trawienne) mieszającego się z treścią pokarmową, ale też wchłanianie substancji odżywczych. Procesy te są bardzo efektywne, ponieważ powierzchnię błony śluzowej znacząco powiększają drobne wypustki (pofałdowania) nazywane kosmkami.

Choroby zapalne jelita czczego

Choroby zapalne jelita czczego można podzielić na nieswoiste i swoiste. Do tych pierwszych zalicza się m.in. chorobę Leśniowskiego-Crohna, w trakcie której powstają odcinkowe owrzodzenia w obrębie całego jelita cienkiego. Powoduje to ciężkie zaburzenia wchłaniania niektórych składników pokarmowych, niedokrwistość i znaczne niedożywienie. Oprócz objawów, takich jak biegunki, wzdęcia i bóle brzucha, może dojść do poważnych powikłań – niedrożności jelita (wynikającej z jego krytycznego zwężenia) albo perforacji i zapalenia otrzewnej.

Do zapaleń swoistych związanych z autoagresją należy np. celiakia. Układ immunologiczny, ze względu na wadę genetyczną, nie toleruje zawartego w produktach zbożowych białka – glutenu. W jego obecności wyzwala nieprawidłową reakcję odpornościową, która przy okazji neutralizacji niepożądanej substancji wywołuje również stopniowy zanik kosmków jelitowych i ciężkie zaburzenia wchłaniania. Choroba objawia się nawracającymi biegunkami i bólami brzucha, wzdęciami, nudnościami i wymiotami, które nasilają się po spożyciu pokarmów zawierających gluten.

Powodem częstych dolegliwości ze strony jelita czczego (i całego przewodu pokarmowego) są infekcje. Zwykle przyczyną są wirusy (np. rotawirusy) albo bakterie (paciorkowce, różne szczepy z rodzaju Salmonella albo Shigella). Zakażenia te mają najczęściej gwałtowny przebieg kliniczny. Wymiotom i biegunkom towarzyszą osłabienie, intensywne odwodnienie, gorączka. Część z nich przemija samoistnie, natomiast w przypadku np. zakażenia salmonellą może (wskutek niedoleczenia choroby) dojść do wytworzenia się nosicielstwa. Chory nie odczuwa wówczas żadnych dolegliwości, ale jest źródłem infekcji u innych osób. Odbywa się to poprzez bezpośredni kontakt albo za pośrednictwem produktów żywnościowych lub różnych przedmiotów codziennego użytku.

Schorzenia jelita czczego wymagające interwencji chirurgicznej

Jelito czcze jest miejscem, w którym dochodzi do procesów wymagających interwencji chirurgicznej. Typowymi przykładami mogą być:

• pozapalne zwężenie jelita,
  
• niedrożność,
  
• wgłobienie (gdy wskutek gwałtownej perystaltyki lub obecności polipów dochodzi do „wsunięcia się” jakiejś części jelita do odcinka dalszego),
  
• zadzierzgnięcie – splątanie lub zawęźlenie fragmentu jelita,
  
• perforacja – przedziurawienie wskutek urazu lub pęknięcia ściany osłabionej, np. owrzodzeniem,
  
• odcinkowa martwica.
  

Fragment jelita czczego może być również częścią zawartości przepukliny pachwinowej, udowej lub pępkowej.

Leczenie chorób jelita czczego

Leczenie nieswoistych chorób zapalnych o podłożu autoimmunologicznym (np. choroba Leśniowskiego-Crohna) opiera się na złożonym, dobrze rozplanowanym działaniu. Zaostrzenia choroby wymagają terapii za pomocą sterydowych lub niesterydowych leków przeciwzapalnych albo preparatów zmniejszających reakcję odpornościową (immunosupresyjnych). Niezbędne jest również zapewnienie choremu dostatecznej podaży substancji odżywczych, co w niektórych przypadkach może spowodować nawet konieczność stałego odżywiania pozajelitowego.

W celiakii podstawą leczenia jest całkowita dieta eliminacyjna – chory do końca życia nie może spożywać produktów zawierających gluten.

Ostre infekcje żołądkowo-jelitowe leczy się antybiotykami oraz lekami działającymi objawowo (przeciwwymiotnymi, rozkurczowymi i hamującymi perystaltykę, łagodzącymi bóle brzucha). Ze względu na biegunkę i gorączkę bardzo ważne jest zapewnienie dostatecznej podaży płynów, co u niektórych chorych, szczególnie dzieci, może wymagać intensywnego nawadniania drogą dożylną.

Infekcje przewodu pokarmowego przenoszą się najczęściej w środowiskach, gdzie niedostateczny jest poziom higieny osobistej (tzw. choroba brudnych rąk), więc z punktu widzenia profilaktyki najważniejsze jest wdrażanie odpowiednich prozdrowotnych nawyków i badanie na nosicielstwo osób, które mają zawodowy kontakt z żywnością.