Szacuje się, że naukowcy prowadzą badania nad blisko setką szczepionek na COVID-19. Jej opracowanie dałoby realną szansę na powstrzymanie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2. Niestety samo opracowanie szczepionki to za mało. Konieczne są jeszcze badania kliniczne, które jednoznacznie potwierdzą jej skuteczność i bezpieczeństwo. Tym samym, jak zakłada Światowa Organizacja Zdrowia, skuteczne antidotum na COVID-19 może się pojawić najwcześniej za półtora roku. 

Zobacz także: Raport specjalny o koronawirusie

Jak działa szczepionka?

Ogromna większość badaczy, którzy pracują nad szczepionkami koncentruje się na tzw. białkach S (ang. spike proteins), które występują na "kolcach" koronawirusa i umożliwiają mu zainfekowanie ludzkich komórek. Czasem zdarza się, że układ odpornościowy sam z siebie wytwarza przeciwciała i unieszkodliwia wirusa. Ale nie zawsze tak się dzieje. Nie każdy zainfekowany - z różnych powodów - ma na tyle sprawną odporność, aby poradzić sobie z zagrożeniem. Dlatego tak ważne jest wynalezienie szczepionki. Dzięki niej układ immunologiczny mógłby się nauczyć rozpoznawać zagrożenie i skutecznie z nim walczyć.

Jak powstają szczepionki?

Metod opracowywania szczepionki jest kilka. Czasem badacze używają "całego" wirusa, a czasem tylko fragmentu jego DNA. Jakie są jeszcze sposoby na stworzenie szczepionki?

• Szczepionki wykorzystujące wirusa w całości

Badacze coraz rzadziej wykorzystują całego wirusa do pracy nad szczepionka. Znacznie częściej wykorzystuje się jedynie jego nieaktywną lub osłabioną formę, która nie może wywołać choroby. Aby móc pracować nad szczepionką z żywym wirusem konieczne jest wyhodowaniem dużej ilości wirusów. Najczęściej wykorzystuje się do tego kurze jaja. Szczepionki produkowane tą metodą: grypa, ospa wietrzna, odra, różyczka, świnka.

• Szczepionki genetyczne

Szczepionki wykorzystujące cześć kodu genetycznego wirusa - DNA lub RNA. 

Szczepionki DNA powstaje na bazie materiału genetycznego z zapisanym schematem budowy białek wirusa, które pobudzają układ immunologiczny do wytworzenia przeciwciał. Taki materiał, wszczepiony do ciała pacjenta (zazwyczaj domięśniowo) prowadzi do ekspresji genów, które zawiera. Dzięki temu komórki człowieka produkują białka, które aktywują układ odpornościowy, tym samym uczy się on zwalczać dany patogen. Na tę chwilę takie szczepionki stosuje się u zwierząt.

Szczepionki RNA

Kwas RNA odpowiada za produkcję białka, dzięki któremu koronawirus SARS-CoV-2 wnika do komórek. To właśnie ten fragment ma być kluczowy do opracowania szczepionki. Po jej podaniu i wniknięciu fragmentu RNA wirusa do komórek, zaczną one same produkować białko wirusa. Zdaniem badaczy pozwoli to aktywować układ immunologiczny do walki z koronawirusem.

• Szczepionki wektorowe

Nad taką szczepionką pracuje m.in. zespół badaczy z Oxford Vaccine Group. Naukowcy opracowują szczepionkę, która będzie zbudowana z  adenowirusa (konstrukt ChAdOx1). Będzie on zawierał sekwencje genetyczne odpowiedzialne za kodowanie syntezy białka powierzchniowego S koronawirusa SARS-CoV-2. Dzięki temu szczepionka aktywuje odpowiedź immunologiczną na białko powierzchniowe S koronawirusa. Dzięki szczepionce organizm nauczy się szybko reagować na zagrożenie i skutecznie z nim walczyć. Ten sam zespół naukowców opracował wcześniej szczepionkę wektorową przeciw MERS. Obecnie sprawdzana jest w badaniach klinicznych na ludziach.

• Szczepionki na bazie białek

Bazę dla tych szczepionek stanowi białko (lub jego fragment) koronawirusa. Mimo że nie mają w sobie wirusa, to mogą nauczyć układ immunologiczny, jak walczyć z patogenem. Przykładem takiej szczepionki jest szczepionka przeciwko HPV (wirus opryszczki).

• Szczepionki rekombinowane

Do wytworzenia szczepionki można wykorzystać także drożdże lub inne komórki. Po odpowiedniej modyfikacji mogą one przenosić geny wirusa i wyrzucać białka wirusowe. Następnie są one "zbierane" i na ich bazie tworzy się szczepionkę. W taki sposób powstały m.in. szczepionka na półpasiec i żółtaczkę typu B.

Kto będzie mógł się zaszczepić?

Choć Europa powoli wychodzi z pandemii, to koronawirus nie odpuszcza. Coraz więcej nowych zachorowań odnotowuje się w Ameryce Południowej czy Afryce. Zdaniem wielu badaczy, nawet jeśli uda się stworzyć bezpieczną i skuteczną szczepionkę na COVID-19, nie jest pewne kto i na jakich zasadach będzie mógł się zaszczepić.

Skala problemu może sprawić, że szczepionka stanie się dobrem luksusowym, na które nie każdy będzie mógł sobie pozwolić. Problemem może być także wyprodukowanie dużej ilości szczepionki.

Na Światowym Zgromadzeniu Zdrowia, które odbyło się w tym tygodniu została przyjęta propozycja Unii Europejskiej o utworzeniu dobrowolnej puli patentowej, co zmusiłoby koncerny do zrezygnowania z monopolizacji szczepionki, którą wyprodukują.

Oxfam, międzynarodowa organizacja charytatywna opublikowała list otwarty od 140 przywódców światowych i ekspertów apelujących o „szczepionkę dla ludu”, która będzie dostępna za darmo dla wszystkich ludzi, na całym świecie.

Zobacz film i dowiedz się więcej o pracach nad szczepionką na COVID-19: