Infantylizm (łac. infantilis – dziecinny) to termin stosowany najczęściej w odniesieniu do patologicznego zahamowania fizycznego lub psychicznego rozwoju człowieka. U osób dorosłych infantylizm może pojawić się w przebiegu chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych. Pedagogika posługuje się tym pojęciem w przypadku zahamowania rozwoju emocjonalnego u dzieci. W języku potocznym przyjęło się nazywać infantylizmem niedojrzałe zachowania dorosłych.

Infantylizm jako zaburzenie somatyczne

Infantylizm to choroba wywołana niedoczynnością przysadki mózgowej w okresie dzieciństwa, która powoduje niedobór hormonu wzrostu – somatotropiny. W konsekwencji ukształtowanie fizyczne organizmu zatrzymuje się na wczesnym poziomie rozwoju. Zaburzenie to objawia się nieadekwatnymi do wieku, dziecięcymi proporcjami ciała i rysami twarzy oraz niskim wzrostem. W związku z wtórną niedoczynnością gonad, u osób dotkniętych infantylizmem nie następuje także pokwitanie. Chorzy są bezpłodni, słabo rozwinięte są u nich drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe. Rozwój psychiczny i intelektualny jest przy tym prawidłowy.

Infantylizm może być chorobą uwarunkowaną genetycznie lub stanowić konsekwencję dolegliwości, które wystąpiły w okresie wzrostu, np. przewlekłych chorób nerek albo niedożywienia. W pierwszym przypadku wyleczenie jest niemożliwe, w drugim – wymaga wczesnej interwencji. Objawy choroby można łagodzić, podając odpowiednie hormony.

Infantylizm psychiczny jako objaw niepełnosprawności intelektualnej

Mianem infantylizmu określa się zatrzymanie na pewnym poziomie rozwoju intelektualnego, co następuje w przebiegu chorób genetycznych (np. zespołu Downa), zaburzeń neurologicznych (np. mózgowego porażenia dziecięcego), przy całościowych zaburzeniach rozwoju (np. w autyzmie) lub na skutek infekcji i zatruć w okresie prenatalnym (toksoplazmoza wrodzona, alkoholowy zespół płodowy). Upośledzenie umysłowe powoduje trwałą niedojrzałość emocjonalną i społeczną, która utrudnia lub uniemożliwia samodzielne radzenie sobie w nowych sytuacjach, uczenie się i wyciąganie trafnych wniosków z doświadczeń itd. Chory ma psychikę dziecka. Cechuje go chwiejność woli, podatność na wpływy, naiwność w sposobie myślenia i odczuwania.

Dzięki odpowiedniej rehabilitacji osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą rozwijać różne (w zależności od stopnia upośledzenia) umiejętności, np. wprawę w radzeniu sobie z codziennymi czynnościami lub zdolności interpersonalne.

Infantylizm u człowieka dorosłego jako objaw zaburzeń osobowości

W psychologii infantylizm funkcjonuje jako pojęcie określające zespół objawów niektórych zaburzeń osobowości, czyli utrwalonych wzorców zachowań i sposobów myślenia, które są odmienne od powszechnych w danym środowisku. Kształtują się już w dzieciństwie i powodują u normalnie rozwiniętej intelektualnie jednostki trwałe dysfunkcje w relacjach interpersonalnych, percepcji samego siebie i otoczenia. Zaburzenia osobowości często wyrażają się infantylizmem w sferze uczuć, popędów czy w sposobach działania. W przypadku osobowości dyssocjalnej (psychopatycznej) na przykład występuje patologiczne lekceważenie norm społecznych, brak poczucia odpowiedzialności za własne czyny. Osobowość chwiejna cechuje się emocjonalną nadreaktywnością i labilnością uczuć. Z kolei dla osobowości histrionicznej charakterystyczna jest potrzeba znajdowania się w centrum uwagi.

Ponieważ zaburzenia osobowości nie są, w sensie ścisłym, schorzeniem psychicznym, lecz nieprawidłową strukturą charakteru, niezwykle trudne jest ich leczenie. Jeśli pacjent jest skłonny do współpracy, skuteczna bywa terapia poznawczo-behawioralna.

Infantylizm parafiliczny – zaburzenie preferencji seksualnych

Szczególnym przypadkiem infantylizmu u dorosłych jest rodzaj fetyszyzmu, w którym osiągnięcie pobudzenia erotycznego możliwe jest dzięki odgrywaniu zachowań z okresu niemowlęcego (zaburzenia tego nie należy mylić z pedofilią). Partnerzy używają pieluch, smoczków, przebierają się w dziecięce śpioszki, poddają się czynnościom pielęgnacyjnym stosowanym wobec niemowląt. W bardziej drastycznych odmianach infantylizm parafiliczny przybiera formę sado-masochizmu (bicia, upokarzania), w którym jedna z osób odgrywa rolę niemowlęcia.

Styl życia, umiejętność budowania relacji interpersonalnych czy poziom samooceny u osób skłonnych do infantylizmu parafilicznego nie różni się od tego, który reprezentuje większość populacji.

Infantylizm dziecięcy – niedojrzałość emocjonalna u dzieci

Infantylizm emocjonalny u dzieci to częściowe opóźnienie dojrzewania psychicznego, którego przyczyną jest najczęściej oddziaływanie środowiska domowego lub szkolnego (rzadziej – zaburzenia w rozwoju układu nerwowego). Błędy wychowawcze popełniane przez rodziców lub nauczycieli, rozpad rodziny czy brak akceptacji ze strony rówieśników to czynniki, które mogą sprawiać, że przeżycia emocjonalne dziecka oraz sposób ich wyrażania będą charakterystyczne dla wieku młodszego niż metrykalny. Zachowania infantylne nie mają zatem cech patologicznych – są jedynie nieadekwatne do etapu fizycznego rozwoju. Dziecko może być niedostatecznie samodzielne, preferować towarzystwo i zabawy młodszych kolegów, seplenić mimo braku wady wymowy. Charakterystyczna jest także nieustanna chęć znajdowania się w centrum uwagi.

O ile opóźnienie dojrzewania emocjonalnego nie ma związku z rozwojem fizycznym, zwykle ustępuje samoistnie. Może jednak przełożyć się na problemy psychiczne w wieku dojrzałym, które najczęściej wymagają psychoterapii.