Tarczyca wydziela dwa podstawowe hormony: trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Są one niezbędne do funkcjonowania organizmu, który nie jest w stanie zsyntezować ich w żadnej innej tkance w obrębie ciała.

Umiejscowienie i funkcja tarczycy

Tarczyca jest gruczołem dokrewnym umiejscowionym w obrębie szyi, na przedniej powierzchni krtani. Składa się zwykle z dwóch płatów, które są połączone cieśnią (węziną). Jest to jeden z narządów, przez który przepływa bardzo duża ilość krwi. Na jego powierzchni znajdują się przytarczyce – niewielkie gruczoły, których najważniejszą funkcją jest regulacja gospodarki wapniowej organizmu.

Tyroksyna (T4, tetrajodotyronina) to hormon powstający w tarczycy z aminokwasu tyrozyny. Działa bezpośrednio na metabolizm, ale 3–4 razy mocniej wpływa na procesy biochemiczne po przekształceniu w tarczycy i tkankach obwodowych w drugi hormon tarczycy – trójjodotyroninę (T3).

Jak działa tarczyca? Dowiesz się tego z filmu: 

Badanie hormonów tarczycy

Poziom trójjodotyroniny i tyroksyny oznacza się we krwi, a dokładnie w jej surowicy. Kiedyś określano w badaniach laboratoryjnych całkowite stężenie tych hormonów, dzisiaj rutynowo wykonuje się raczej badanie stężenia ich aktywnej, niezwiązanej z białkami krwi części, czyli wolnej trójjodotyroniny (FT3) i tyroksyny (FT4). Nieprawidłowe poziomy powodują pojawianie się objawów niewydolności lub nadczynności tarczycy.

Hormony tarczycy – normy i ich interpretacja

Norma poziomu tyroksyny wynosi średnio 2,26–6,00 pikomoli na litr (pm/L). Wyraża się ją również w nanogramach na litr i wynosi 1,5–4,0 ng/L. Dla wolnej trójjodotyroniny jest to odpowiednio 2,25–6 pm/L (1,5–4 ng/L). Należy pamiętać, że wiązanie T3 i T4 z białkami osocza może zmieniać się w czasie. Na przykład działanie niektórych leków może spowodować intensywne wyparcie hormonów z połączeń z białkami i chwilowy wzrost stężenia ich wolnych frakcji, który wpłynie na zafałszowanie wyników badania.

Poziom FT3 i FT4 ocenia się wraz ze stężeniem TSH (przysadkowego hormonu tyreotropowego). Tylko całościowe spojrzenie na te hormony pozwala ocenić, czy działanie tarczycy jest prawidłowe – powodem obniżenia poziomów hormonów tarczycy może nie być bowiem jej schorzenie, ale np. zmniejszone stężenie TSH, które stymuluje ten narząd do zwiększenia aktywności.

Przy interpretacji wyników należy porównać otrzymany wynik z wartościami referencyjnymi podawanymi przez laboratorium wykonujące badania. W zależności od metody mogą się one nieco różnić i przy ocenie rezultatów trzeba to uwzględniać.

Skąd wiadomo, że tarczyca choruje? Dowiesz się tego z filmu: 

Działanie hormonów tarczycy

Hormony tarczycy pobudzają procesy metabolizmu komórkowego. Zwiększają wchłanianie glukozy do komórek, aktywują proces rozkładu tłuszczów, przyspieszają procesy utleniania. Są niezbędne, by zapewnić organizmowi dostateczną ilość energii potrzebnej do rozwoju, regeneracji tkanek oraz do normalnego funkcjonowania.

Za pobudzanie wydzielania hormonów tarczycy i ich stężenie we krwi odpowiada przysadkowy hormon – tyreotropina (THS). Substancje te tworzą układ działający na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego. Przy niskiej koncentracji T3 i T4 podnosi się stężenie TSH i zwiększa wydzielanie hormonów tarczycy. Jeśli zaś substancji tych jest za dużo, poziom TSH obniża się i aktywność tarczycy spada. Mechanizm ten pozwala na regulację tempa metabolizmu, które uzależnione jest również od aktualnej aktywności organizmu i związanego z nią zapotrzebowania na energię. Informacji na temat dostarczają inne hormony (np. adrenalina) oraz autonomiczny układ nerwowy.

Objawy nadmiaru hormonów tarczycy

Do nadmiaru trójjodotyroniny i tyroksyny dochodzi na skutek nieprawidłowego wydzielania TSH albo gdy w tarczycy znajduje się chorobowe ognisko (guzek) produkujące hormony w sposób niekontrolowany. Jeśli stan ten jest utrwalony, pojawiają się objawy nadczynności tarczycy. Należą do nich:

• pobudzenie, bezsenność,
  
• zwiększona temperatura ciała, przyspieszony rytm serca,
  
• spadek wagi,
  
• wytrzeszcz oczu,
  
• wysuszenie i rogowacenie oraz łuszczenie się skóry.
  

Podobne symptomy mogą wystąpić u osób stosujących zbyt wysokie dawki preparatów zawierających hormony tarczycy.

Objawy niedoboru hormonów tarczycy

Niedobór hormonów tarczycy powoduje niedoczynność tego narządu. Do objawów zalicza się m.in.:

• ospałość, senność, problemy z utrzymaniem koncentracji,
  
• osłabienie, męczliwość,
  
• spowolnienie rozwoju u dzieci i młodzieży,
  
• obrzęki śluzowate,
  
• skłonność do tycia,
  
• spadek częstości pracy serca i obniżenie ciśnienia krwi,
  
• łamliwość i wypadanie włosów.
  

Ciężkim powikłaniem niedoczynności tarczycy jest śpiączka hipometaboliczna.

Hormony tarczycy a ciąża

Niedobór hormonów tarczycy może powodować zaburzenia cyklu miesiączkowego i utrudnić lub uniemożliwić zajście w ciążę. Jeśli niedoczynność utrzymuje się podczas ciąży, grozi to poronieniem albo opóźnieniem rozwoju płodu. Nie ma przeciwwskazań do zajścia w ciążę u osoby, która choruje na niedoczynność tarczycy i dzięki leczeniu ma wyrównany poziom metabolizmu (znajduje się w stanie tzw. eutyreozy).