Hormonoterapia jest metodą pomocną w leczeniu tylko niektórych przypadków raka. Stosuje się ją w terapii nowotworów wywodzących się z tkanek wydzielających hormony lub reagujących na nie.
Cele hormonoterapii
Hormonoterapia nowotworów znalazła zastosowanie w bezpośrednim leczeniu raka prostaty, gruczołu piersiowego, trzonu i szyjki macicy, schorzeń hematologicznych. Jest również przydatna w terapii chorych, u których usunięcie zmienionego chorobowo narządu (np. tarczycy) powoduje jego niedoczynność. W leczeniu hormonalnym chorób nowotworowych wykorzystuje się nie tylko aktywne odpowiedniki naturalnych substancji produkowanych przez gruczoły dokrewne, ale również związki do nich podobne. Celem ich użycia jest zablokowanie receptorów danego hormonu i zmniejszenie intensywności jego działania na komórki nowotworowe.
Hormonoterapia ablacyjna
Hormonoterapia ablacyjna to leczenie, którego celem jest zmniejszenie intensywności działania lub wyeliminowanie hormonów pobudzających komórki nowotworowe do wzrostu. Tego typu mechanizm jest wykorzystywany głównie w przypadku nowotworów prostaty i sutka. Niekiedy hormonozależna tkanka chorobowa rozwija się w obrębie szyjki lub trzonu macicy. Na pewne hormony mogą też reagować niektóre postacie złośliwych guzów kości.
Podstawową grupą substancji czynnych wydzielanych do krwi, które biorą udział w stymulacji wzrostu nowotworów, są hormony płciowe – zarówno żeńskie, jak i męskie. Dlatego leczeniu hormonozależnych guzów często towarzyszą działania zmierzające do chemicznego lub chirurgicznego zmniejszenia ich aktywności w organizmie.
Spośród metod chemicznych wymienić trzeba:
- hormonoterapię konkurencyjną (antagonistyczną), w której podawany preparat zajmuje miejsce hormonów, blokuje im dostęp do receptorów i uniemożliwia wyzwolenie działania,
- podawanie substancji zmniejszających wydzielanie hormonu działającego na nowotwór,
- leczenie preparatami inaktywującymi hormony poprzez wiązanie się z nimi i zmianę ich struktury.
Dzięki takim formom terapii uzyskuje się nawet tzw. kastrację chemiczną – stan, w którym wydzielanie hormonów płciowych zredukowane jest niemal do zera. Alternatywną metodą hormonoterapii ablacyjnej jest chirurgiczne usunięcie gonad, co likwiduje źródło hormonów pobudzających wzrost guza. Taki skutek ma np. zabieg wycięcia jąder u chorych z rakiem prostaty.
Hormonoterapia glikokortykosteroidami
Hormonoterapia glikokortykosteroidami to element uzupełniający w wielu schematach leczenia cytostatycznego, aktywujący układ krwiotwórczy i przyspieszający dojrzewanie niektórych typów komórek. Dzięki temu zmniejsza się w sposób istotny prawdopodobieństwo powstania groźnych dla zdrowia i życia powikłań wynikających z niedokrwistości, upośledzającego odporność zmniejszenia ilości leukocytów albo małopłytkowości powodującej patologiczne krwawienia.
Jak nowoczesna technologia pomaga diagnozować nowotwory? Dowiesz się tego z filmu:
Hormonoterapia zastępcza (addytywna)
Hormonoterapia zastępcza, zwana też addytywną lub substytucyjną, to leczenie zmierzające do uzupełnienia niedoboru niektórych hormonów po usunięciu guza produkującego je gruczołu dokrewnego. Przykładami są tutaj np.:
- podawanie tyroksyny u chorych po usunięciu lub radioterapii nowotworu tarczycy,
- leczenie insuliną po usunięciu guza trzustki,
- terapia wielohormonalna po operacji lub radioterapii guza przysadki.
Hormonoterapia paliatywna
Hormonoterapia paliatywna to leczenie wdrażane u chorych, u których ze względu na zaawansowanie zmian rakowych nie ma możliwości wyleczenia choroby, a celem działań medycznych jest przedłużenie i podniesienie komfortu życia oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Dawki w terapii paliatywnej są zwykle mniejsze niż w przypadku leczenia radykalnego, zmierzającego (wraz z leczeniem operacyjnym, radio- i chemioterapią) do całkowitego wyeliminowania choroby. Dobiera się je tak, aby uzyskując pożądany efekt, nie wywołać znaczących efektów ubocznych, które mogłyby pogorszyć obiektywny lub subiektywnie odczuwany stan chorego.
Polecamy: Rak szyjki macicy, rak trzonu macicy – objawy, przerzuty i leczenie
Hormonoterapia a tycie
Niektóre leki hormonalne powodują zmiany w metabolizmie organizmu i mogą być przyczyną tycia. Jest to m. in. jeden z najczęstszych objawów leczenia glikokortykosteroidami, które powodują szybki przyrost wagi. Charakterystyczne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w obrębie głowy i szyi sprawia, że wygląd chorego określa się mianem „księżyca w pełni”.
Wypadanie włosów w czasie hormonoterapii
Wypadanie włosów nie jest typowym objawem hormonoterapii (tak, jak dzieje się to np. w przebiegu leczenia cytostatykami czy po radioterapii). Jednak znaczące zmniejszenie aktywności androgenów (np. w przebiegu leczenia raka prostaty) może spowodować osłabienie włosów, spadek ich gęstości i tempa wzrostu.
Bibliografia:
- E. Markiewicz-Grodzicka, Hormonoterapia nowotworów, [w:] „Nowa Medycyna” 2003, nr 3.
- R. Kordek i inni, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Gdańsk 2013.