Hipodoncja jest schorzeniem o podłożu genetycznym lub środowiskowym, które w niektórych populacjach występuje nawet u 20–30% osób. Jeśli dotyczy mleczaków, w nawet 80% podobny efekt będzie obserwowany po wymianie uzębienia na stałe.
Czym jest hipodoncja i jakie są jej przyczyny?
Hipodoncja to patologiczny stan, w którym nie dochodzi do wykształcenia się zawiązków i wyrośnięcia niektórych (od jednego do sześciu) zębów. Choroba ta nazywana jest również w mianownictwie medycznym agenezją zębów. Problem może dotyczyć zębów stałych lub mlecznych, znajdujących się w różnych lokalizacjach (siekaczy, przedtrzonowych itd.)
Przyczyny hipodoncji dzieli się na dwie grupy. Pierwszą z nich są czynniki środowiskowe, jakie oddziałują na matkę w pierwszym trymestrze ciąży, gdy u płodu powstają zawiązki zębowe. Zadziałanie impulsu, który zakłóca ten proces, powoduje, że niektóre zęby nie wykształcają się. Zdarzyć się tak może w przypadku:
- urazu matki;
- zakażenia wirusowego lub bakteryjnego, choroby zakaźnej;
- stosowania niektórych leków;
- radioterapii;
Przykładem substancji, której działanie wywołuje m.in. hipodoncję, jest talidomid – stosowany niegdyś lek, który, jak się okazało, miał silne działanie teratogenne (powodujące zaburzenia rozwojowe).
Dużą grupę przypadków hipodoncji wywołują czynniki genetyczne – nieprawidłowości w genach odpowiedzialnych za rozwój zębów. W przypadku niektórych z nich obserwuje się też dużą korelację hipodoncji z występowaniem raka jelita grubego i jajnika.
Objawy hipodoncji
Głównym objawem hipodoncji jest brak niektórych (maksymalnie 6 sztuk) zębów w uzębieniu stałym lub mlecznym. Najczęstszą postacią choroby jest taka, w której brakuje jednego lub dwóch zębów. W większości przypadków brakuje trzeciego zęba przedtrzonowego. W niektórych populacjach nie posiada go nawet 30% osób. Drugą co do częstości lokalizacją są boczne siekacze szczęki i drugie zęby przedtrzonowe żuchwy. Takie rozmieszczenie braków powoduje już nie tylko znaczne zaburzenia czynnościowe, ale również poważny defekt estetyczny.
Chorobie może towarzyszyć wiele innych objawów, takich jak: zmniejszone rozmiary i nieprawidłowy kształt zębów, ich opóźnione wyrzynanie się, tendencja do zachowywania zębów mlecznych podczas pojawiania się stałych. Widoczne są braki w uzębieniu i powiększające się z czasem diastemy.
Ze względu na towarzyszący hipodoncji niedorozwój szkliwa i zaburzenia uwapnienia istnieje duże niebezpieczeństwo przedwczesnej utraty zębów. Intensywnej kontroli i wczesnego leczenia wymagają też wszystkie, często pojawiające się ubytki próchnicze i ukruszenia. Jednocześnie, ze względu na braki w poszczególnych liniach uzębienia, dochodzi do zaburzeń zgryzu, przemieszczania się zębów i ich rozchwiania. W efekcie, w przypadku braku leczenia, możliwe są liczne dolegliwości, a nawet wypadanie zębów.
Rozpoznawanie hipodoncji
Hipodoncję rozpoznaje się wstępnie na podstawie obrazu klinicznego – zarówno ze względu na charakterystyczne braki, jak i nietypowy kształt oraz budowę pozostałych zębów. Potwierdzenie rozpoznania uzyskuje się po wykonaniu pantomogramu, czyli zdjęcia rentgenowskiego żuchwy i szczęk. Zawiązki wszystkich zębów mlecznych powinny być widoczne już u noworodka, a stałych u sześciolatka. Oprócz braku zawiązków stwierdza się opóźnienie wieku zębowego (obraz jest typowy dla osoby zdecydowanie młodszej niż badana) oraz niedorozwój wyrostków zębodołowych w miejscach, gdzie brak wykształconych zawiązków.
Leczenie hipodoncji
Leczenie hipodoncji to skomplikowany proces, nie tylko ze względu na poważne zaburzenie linii uzębienia, ale również na zmiany anatomiczne obecnych zębów mlecznych lub stałych. Podstawowym działaniem jest korekta i wyrównanie ustawienia linii zębów przy pomocy aparatów ortodontycznych. Wykorzystuje się też metody protetyczne – uzupełnienie braków implantami lub aparatami wyjmowanymi. Dzięki zastąpieniu braków nie dopuszcza się do przesunięć zębów, ich wykrzywienia i groźnego w skutkach zaburzenia zgryzu. Utrzymana jest też wzajemna pozycja linii żuchwowej i szczękowej, co wpływa korzystnie nie tylko na funkcję żucia, ale też stabilizuje zęby.
Działania ortodontyczno-protetyczne podejmowane są nawet w przypadku zębów mlecznych – nie tylko ze względów czysto zdrowotnych, ale również psychologicznych – dziecko z hipodoncją łatwo może stać się ofiarą ataków ze strony rówieśników i mieć obniżoną samoocenę. Dopuszczalny zakres i inwazyjność działań u dzieci są jednak cały czas przedmiotem licznych dyskusji z pogranicza medycyny i etyki.
Co łączy wady z gryzu z wadami postawy?
Bibliografia:
A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka dla studentów medycyny i lekarzy, Warszawa 2010.
D. Olczak-Kowalczyk, J. Szczepańska, U. Kaczmarek, Współczesna stomatologia wieku rozwojowego, Otwock 2017.