Hermafrodytyzm (obojnactwo) występuje powszechnie w świecie roślinnym. Spotykany jest także u zwierząt bezkręgowych. Służy zwiększeniu możliwości rozrodu. U kręgowców jest to zjawisko dość rzadkie. Hermafrodytyzm u ludzi jest zaburzeniem i zdarza się raz na tysiąc żywych urodzeń.

Kim jest hermafrodyta?

Hermafrodytyzm to ogólne określenie wrodzonych nieprawidłowości w różnicowaniu narządów płciowych. Jego przyczyną są wady genetyczne lub zaburzenia hormonalne w okresie płodowym. Wyróżnia się trzy typy obojnactwa – prawdziwe, rzekome męskie i rzekome żeńskie. W pierwszym przypadku patologia polega na istnieniu struktur jądra i jajnika u jednej osoby, w dwóch pozostałych zachodzi niezgodność pomiędzy pierwszo- i drugorzędowymi cechami płciowymi. Zjawisko obojnactwa prawdziwego widoczne jest zwykle już w chwili narodzin dziecka. Hermafrodytyzm rzekomy często rozpoznaje się w okresie pokwitania, a nawet później.

Hermafrodytyzm u człowieka nie jest równoznaczny z problemami na tle tożsamości płciowej i nie należy mylić go z takimi zaburzeniami, jak transseksualizm (niezgodność pomiędzy identyfikacją płciową a płcią morfologiczną) czy transwestytyzm (upodabnianie się do osób płci przeciwnej celem osiągnięcia satysfakcji emocjonalnej lub seksualnej). Mimo nieprawidłowo wykształconych genitaliów hermafrodyta zazwyczaj ma jasno określone poczucie przynależności do płci męskiej lub żeńskiej. Przeważnie wynika ono z płci chromosomalnej (uwarunkowanej kariotypem), która jest zgodna z gonadalną (posiadanymi gruczołami rozrodczymi – jajnikami lub jądrami).

Obojnactwo rzekome męskie

U osób z hermafrodytyzmem rzekomym męskim występuje męski kariotyp, ale na skutek nieprawidłowego rozwoju jąder lub niewłaściwego działania produkowanych przez nie androgenów występują zewnętrzne narządy płciowe typu żeńskiego. Dochodzi do wykształcenia krótkiej, ślepo zakończonej, pochwy przy braku macicy, jajowodów i jajników. Istnieje kilka postaci obojnactwa rzekomego męskiego, od których zależy poczucie tożsamości płciowej. Hermafrodyta zazwyczaj czuje się mężczyzną w przypadku:

• genetycznie uwarunkowanego upośledzenia aktywności 5-α-reduktazy, zmniejszającego aktywność testosteronu,

• zespołu przetrwałych przewodów Müllera,

• częściowej dysgenezji gonad (nieprawidłowo rozwiniętych jąder, które jednak wydzielają hormony płciowe z przewagą męskich).

Jednym z zaburzeń w męskim hermafrodytyzmie rzekomym jest tzw. zespół feminizujących jąder, czyli braku wrażliwości organizmu na androgeny. U osoby takiej mogą rozwijać się piersi, zanika owłosienie pach i łona. W jądrach o patologicznej budowie często dochodzi do kancerogenezy. Dlatego zaleca się ich operacyjne usunięcie, co nie pozostaje w sprzeczności z poczuciem tożsamości płciowej hermafrodyty. Osoba z zespołem feminizujących jąder zwykle uważa się za kobietę.

Obojnactwo rzekome żeńskie

W hermafrodytyzmie rzekomym typu żeńskiego następuje maskulinizacja zewnętrznych narządów płciowych, a często także cech trzeciorzędowych. Genitalia hermafrodyty z żeńskim kariotypem i wykształconymi jajnikami przechodzą zmiany pod wpływem androgenów. Następuje przerost łechtaczki i upodobnienie jej do penisa, powiększeniu ulegają wargi sromowe, w skutek czego przypominają mosznę. Obojnactwo rzekome żeńskie powstaje zwykle na skutek ekspozycji płodu na męskie hormony płciowe. Wysokie stężenie androgenów może wynikać z:

• działania leków androgennych zażywanych przez matkę we wczesnym okresie ciąży,

• obecności nowotworów produkujących androgeny,

• wrodzonego przerostu nadnerczy u płodu,

• niedoboru aromatazy – enzymu zaangażowanego w produkcję estrogenów.

Osoby z tym typem hermafrodytyzmu przeważnie identyfikują się z płcią żeńską. Mogą jednak mieć skłonność do wchodzenia w męską rolę płciową.

Obojnactwo prawdziwe

Obojnactwo prawdziwe to najrzadszy przypadek hermafrodytyzmu u człowieka. Cechuje się ono współistnieniem u jednej osoby dwóch rodzajów gonad (gruczołów płciowych). W przypadku tego zaburzenia stwierdza się występowanie albo jednego jądra i jednego jajnika, albo dwóch gruczołów, z których każdy zawiera tkanki jajnika i jądra.

Nieprawidłowości dotyczą także budowy zewnętrznych narządów płciowych hermafrodyty. Mogą one łączyć cechy genitaliów obu płci. Często są tak słabo wykształcone, że nie można określić płci noworodka.

Ponieważ niektóre osoby dotknięte hermafrodytyzmem prawdziwym nie posiadają typowego kariotypu odpowiadającego jednej płci, mogą pojawić się u nich problemy z tożsamością płciową.

Hermafrodytyzm – leczenie

Leczenie hermafrodytyzmu polega na chirurgicznych zabiegach rekonstrukcyjnych zewnętrznych narządów płciowych. Pacjenci poddani takim operacjom rzadko mają później możliwość rozrodu, ale zdarzają się przypadki, w których osoby z wrodzonym obojnactwem zakładają rodziny. Największym problemem w leczeniu tej przypadłości stanowi kwestia terminu korekty genitaliów. Im wcześniej zostanie ona wykonana, tym większa szansa na prawidłowy rozwój płciowy dziecka. Z drugiej jednak strony zwykle dopiero w okresie pokwitania określa się jednoznacznie poczucie tożsamości płciowej. Istnieje wówczas duże ryzyko rozdźwięku pomiędzy płcią psychiczną a morfologiczną. Z tego względu wielu lekarzy postuluje powstrzymanie się od operacji rekonstrukcyjnych do czasu osiągnięcia przez pacjenta dojrzałości emocjonalnej.