Guz mózgu to pojęcie określające nowotwór lub inną strukturę rozwijającą się w obrębie mózgoczaszki albo w kanale kręgowym. Budowa mózgu i otaczających go tkanek jest bardzo złożona, stąd różnorodność rodzajów i objawów guza mózgu jest duża.

Rodzaje guza mózgu

Guz mózgu kojarzy się z nowotworem, ale często pojawiają się też zmiany o innej przyczynie. Guz może być torbielą pajęczynówki, ropniem mózgu, rozwijającym się tętniakiem albo torbielą zapalną, wywołaną osiedleniem się pasożyta w mózgoczaszce. Wszystkie guzy mózgu są niebezpieczne, ponieważ rozwijając się w zamkniętej, ograniczonej przestrzeni, mocno oddziałują na otaczające je tkanki.

Objawy guza mózgu

Jeśli guz rozwija się w tkance mózgu lub ją uciska, może dochodzić do powstawania objawów neurologicznych. Objawy te mają charakter ograniczony albo przejawiają się w postaci uogólnionej, np. jako nudności, wymioty, zawroty głowy, padaczka lub zaburzenia psychiczne.

Zakres zmian neurologicznych związany jest z umiejscowieniem guza. Doświadczony lekarz jest w stanie po zebraniu wywiadu i zbadaniu chorego wstępnie określić lokalizację zmiany chorobowej w obrębie mózgu. Oczywiście w każdym przypadku niezbędna jest dalsza diagnostyka (badania obrazowe, histopatologiczne, określenie poziomów markerów nowotworowych).

U chorych można zaobserwować zaburzenia czucia, zaburzenia ruchowe (zaburzenia mowy, niedowłady, porażenia, brak koordynacji ruchów), problemy z widzeniem, słuchem, odczuwaniem smaków lub zapachów. Symptomy takie nazywane są objawami ogniskowymi, ponieważ związane są z uciskiem/zajęciem przez guz określonej okolicy mózgu.

Wpływ guza na tkankę mózgową może być przyczyną napadów padaczkowych. Jeśli u osoby dorosłej rozpozna się pierwszy napad padaczki, należy bezwzględnie przeprowadzić pełną diagnostykę w kierunku guza mózgu, ponieważ jest on jedną z najczęstszych przyczyn pojawiania się takich objawów. Napady padaczki mogą przybierać formę napadów częściowych (drżenia lub zaburzenia czucia określonych partii ciała, np. jednej kończyny) albo uogólnionych - połączonych z utratą przytomności, drgawkami, otępieniem utrzymującym się po napadzie. W miarę wzrostu guza częstość pojawiania się epizodów padaczkowych może się zwiększać, a napady częściowe mogą być zastępowane przez napady uogólnione.

Dodatkowym objawem guza mózgu mogą być zmiany psychiczne. Najczęściej są to apatia, otępienie, problemy z zapamiętywaniem i koncentracją.

Nowotwory mózgu

Guzy mózgu u osób dorosłych to zwykle guzy przerzutowe z innych lokalizacji. Nowotwory pierwotne mózgu mogą wywodzić się z różnych tkanek. Najczęściej są to glejaki różnego typu i różnego stopnia złośliwości. Kolejną często występującą grupą guzów mózgu są oponiaki. Pochodzą z tkanki łącznej obecnej w oponach mózgu, w 90% przypadków są łagodne, dobrze odgraniczone i łatwo dają się usunąć. U dorosłych obserwuje się też często gruczolaki, przysadki i nerwiaki.

Guz mózgu może być również ogniskiem nowotworów wywodzących się z tkanki krwiotwórczej - chłoniaka złośliwego, mięsaka szpikowego lub guza plazmatyczno-komórkowego.

Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe

Oprócz objawów neurologicznych i padaczki u chorych z guzem mózgu pojawia się zespół ciasnoty śródczaszkowej, spowodowany wzrostem ciśnienia w zamkniętej przestrzeni mózgoczaszki. Jest on skutkiem znacznego rozrostu guza lub jego niekorzystnej lokalizacji. Wówczas guz może zablokować odpływ płynu mózgowo-rdzeniowego z układu komorowego mózgu (powodując wodogłowie wewnętrzne) albo z czaszki do kanału kręgowego. Stan ten objawia się bólem głowy, nudnościami, zwolnieniem pracy serca, wzrostem ciśnienia, sztywnością karku, zaburzeniami widzenia i koordynacji ruchów. Często dochodzi również do zaburzeń świadomości.

Krańcowe nadciśnienie może doprowadzić do tzw. wgłobienia, czyli częściowego wciśnięcia mózgu w otwór wielki czaszki. Ponieważ w dociśniętym do czaszki miejscu znajduje się ośrodek oddechowy, konsekwencją bywa zatrzymanie oddechu i śmierć chorego. Nadciśnienie śródczaszkowe potwierdza się w badaniu okulistycznym, obserwując na dnie oka tzw. tarczę zastoinową.

Warto pamiętać o tym, że wykonanie u chorego z nierozpoznanym nadciśnieniem śródczaszkowym nakłucia lędźwiowego może doprowadzić do wgłobienia mózgu i śmierci chorego.

Leczenie guza mózgu

Guz mózgu leczy się najczęściej operacyjnie - o ile stopień zawansowania choroby i lokalizacja zmiany na to pozwalają. Celem zabiegu jest usunięcie w całości tkanki nowotworowej i jednoczesne maksymalne oszczędzanie tkanek zdrowych, ponieważ każde uszkodzenie tkanki mózgu może spowodować nieodwracalne zmiany neurologiczne lub psychiczne. U chorych, którzy nie mogą być poddani zabiegowi radykalnemu, stosuje się zabiegi zmniejszające masę guza czy poprawiające odpływ płynu mózgowo-rdzeniowego z jamy czaszki.

Leczenie obejmuje również chemioterapię, radioterapię i jej odmianę - brachyterapię, która polega na wszczepieniu do guza substancji radioaktywnej, mającej powodować napromieniowanie i obumarcie komórek nowotworowych.

Guzy mózgu u dzieci

Guzy mózgu stanowią 25% nowotworów u dzieci i są u nich trzecią co do częstości przyczyną śmierci wskutek nowotworu. Dodatkową trudnością w leczeniu nowotworów mózgu u dzieci jest to, że zwykle guz zlokalizowany jest w miejscu trudno dostępnym.

Guz mózgu - rokowanie

Rokowanie w guzach mózgu zależne jest od typu nowotworu, stopnia jego złośliwości i momentu, w którym rozpoczęto leczenie.

Okres pięciu lat od rozpoznania nowotworu przeżywa 50-80% dzieci i tylko niecałe 20% dorosłych. Należy pamiętać, że ceną za wyleczenie nowotworu bywają czasem problemy neurologiczne, wynikające ze zniszczeń tkanki mózgowej przez guz i konieczności jego doszczętnego usunięcia.

Korzystnie odróżnia się na tym tle grupa chorych z oponiakami, którzy mają bardzo duże szanse na przeżycie.