Pierwsze objawy bakteryjnego zapalenia wsierdzia nie są charakterystyczne i należą do nich gorączka, nadmierne pocenie się, złe samopoczucie, utrata masy ciała oraz osłabienie. Dopiero w późniejszym czasie pojawiają się swoiste dla tej choroby dolegliwości, takie jak guzki Oslera. Obecnie nie są one tak często obserwowane.

Czym są guzki Oslera?

Jednym z klasycznych, choć bardzo rzadko występujących, objawów skórnych infekcyjnego zapalenia wsierdzia (IZW) są guzki Oslera. Zostały tak nazwane na cześć kanadyjskiego lekarza Williama Oslera. Są to czerwonawej barwy wyrośla wielkości ziarna soczewicy, które pojawiają się w późnym etapie choroby na palcach oraz ścięgnach zarówno rąk, jak i stóp. Objaw ten nie jest spowodowany bezpośrednim działaniem bakterii, ale reakcją immunologiczną organizmu – przyczyną ich powstania jest zapalenie drobnych naczyń krwionośnych. Odpowiedzialne za powstanie tego stanu są kompleksy antygen-przeciwciało znajdujące się we krwi. Guzki Oslera są bolesne.

Zapalenie wsierdzia to nie jedyna choroba, w której występują. Mogą się one pojawić również w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego.

Inne objawy zapalenia wsierdzia

Choć należą do najbardziej swoistych, to podstawowymi objawami zapalenia wsierdzia nie są jednak zmiany skórne. Choroba zaczyna się zwykle od niecharakterystycznej gorączki z dreszczami lub przedłużającego się stanu podgorączkowego z osłabieniem, obniżeniem masy ciała, bólem głowy, nudnościami i wymiotami. U pacjenta, który zgłosił się z takimi symptomami do specjalisty, lekarz może wysłyszeć nad sercem szmer niedomykalności uszkodzonej zastawki.

Ponadto w przebiegu choroby może dojść do zatorów naczyń bakteriami, w wyniku których mogą pojawić się objawy udaru, ból w klatce piersiowej, ból brzucha lub pleców, zaburzenia widzenia.

Guzki Oslera to tylko jeden z objawów immunologicznych oraz naczyniowych zapalenia wsierdzia. Nie należy zapominać o objawie Janewaya, czyli małych, niebolesnych zmianach pojawiających się na skórze dłoni i stóp, które mają charakter rumieniowy. W przebiegu choroby może dojść ponadto do kłębuszkowego zapalenia nerek czy też pojawienia się plamek Rotha (drobnych wybroczyn) na siatkówce.

Zobacz także, jak wygląda leczenie skrajnej niewydolności serca:

Przyczyny zapalenia wsierdzia

Przyczyną wszystkich objawów zapalenia wsierdzia, w tym guzków Oslera – bezpośrednio lub pośrednio – są bakterie, które są czynnikiem etiologicznym w ponad 90% przypadków. Najczęstszymi patogenami są gronkowce – Staphylococcus aureus, epidermidis oraz paciorkowce – Streptococcus viridans, enterokoki i bakterie Gram-ujemne.

Stany zwiększające ryzyko zachorowania na zapalenie wsierdzia to przede wszystkim choroby zastawek (np. wypadanie płatka zastawki z niedomykalnością), obecność protez, choroba reumatyczna, kardiomiopatia przerostowa, wady serca, zmniejszona odporność, obecność ciał obcych, przyjmowanie narkotyków przez osoby uzależnione.

Do zakażenia dochodzi zwykle, kiedy to bakterie przedostają się do serca drogą naczyń – z krwią przez uszkodzoną śluzówkę dziąseł, z innego źródła bakteryjnego zakażenia czy też przez uszkodzoną skórę.

Leczenie guzków Oslera i zapalenia wsierdzia

Choroba jest poważnym rozpoznaniem wymagającym interwencji lekarskiej. Leczenie objawów zapalenia wsierdzia, w tym guzków Oslera, polega na terapii przyczynowej. Rozpoznanie choroby jest wskazaniem do umieszczenia pacjenta w szpitalu i wdrożenia antybiotykoterapii na podstawie antybiogramu zgodnie z wrażliwością bakterii na dany preparat. Niekiedy konieczne jest leczenie inwazyjne, które przeprowadza się w trybie pilnym lub planowo – w zależności od stanu klinicznego pacjenta.

Objawy skórne, takie jak guzki Oslera czy objaw Janewaya, ustępują w miarę czasu trwania leczenia przyczynowego i nie pozostawiają zwykle trwałych śladów swojej obecności.

Polecamy: Osierdzie – co to jest, funkcje. Zapalenie osierdzia – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania 

Profilaktyka w przypadku zapalenia wsierdzia

U osób predysponowanych do zachorowania na zapalenie wsierdzia niezbędne jest postępowanie profilaktyczne. Polega ono na utrzymywaniu higieny jamy ustnej i dwukrotnym odwiedzaniu dentysty w ciągu roku u osób ze zwiększonym ryzykiem. Dodatkowo przed chorobą można się ustrzec przez prawidłowe odkażanie ran, stosowanie antybiotyków w przypadku zdiagnozowania źródła zakażenia bakteryjnego, unikanie niepotrzebnego stosowania leków.

Zwiększone ryzyko zachorowania na infekcyjne zapalenie wsierdzia w wyniku wcześniejszego przebycia choroby, wrodzonej wady serca siniczej oraz u osób z protezą zastawkową obliguje w niektórych sytuacjach do profilaktyki antybiotykowej. Zaleca się ją przed zabiegami stomatologicznymi, które wymagają manipulacji w obrębie dziąsła.

Bibliografia:

1. Szczeklik A., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.