Podostre stwardniające zapalenie mózgu objawia się zaburzeniami ze strony ośrodkowego układu nerwowego w postaci drgawek, otępienia, nieprawidłowych odruchów i nieuchronnie prowadzi do zgonu. Schorzenia nie można leczyć, a jedyną metodą, by mu zapobiec, są szczepienia.

Czym jest podostre stwardniające zapalenie mózgu?

Najgroźniejsze powikłanie odry – podostre stwardniające zapalenie mózgu (ang. subacute sclerotic panencephalitis, SSPE) – ma charakter postępującej choroby neurodegeneracyjnej ośrodkowego układu nerwowego. Schorzenie prowadzi nieuchronnie do zgonu. Może pojawić się nawet w kilkanaście lat (zwykle około 7–10) po przebyciu zakażenia, częściej dotyczy płci męskiej. Zapadalność szacuje się na poziomie 1–4 na 100000 chorych na odrę. Statystyki zmieniają się w stosunku do dzieci poniżej 1. roku życia. U nich stosunek ten wynosi nawet 1 do 600 niemowląt. Ogólnie większe predyspozycje do zachorowania mają dzieci poniżej 2. roku życia oraz osoby nieszczepione. Obecnie w wyniku coraz częstszego rezygnowania ze szczepień ryzyko to wzrasta.

Podostre stwardniające zapalenie mózgu powstaje w wyniku niecałkowitej eliminacji z organizmu wirusa odry. Podlega on mutacji, a następnie ukrywa się w postaci latentnej w układzie chłonnym gospodarza. Uaktywnienie się choroby po kilku miesiącach lub latach rozpoczyna się procesem zapalnym w istocie białej mózgu, następnie rozszerza się na istotę szarą i doprowadza do ciężkich objawów.

Objawy podostrego stwardniającego zapalenia mózgu

Dolegliwości związane z chorobą pochodzą głównie ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Podostre stwardniające zapalenie mózgu przebiega w sposób powolny, etapowy. W pierwszej kolejności podwyższa się temperatura ciała, występują bóle głowy, zaburzenia nastroju, depresja. Dołączają się problemy z pamięcią oraz koncentracją.

Objawy zaawansowanego podostrego stwardniającego zapalenia mózgu to przede wszystkim:

• zaburzenia funkcji poznawczych, postępujące otępienie;

• mimowolne ruchy kończyn dolnych oraz tułowia (mioklonie);

• drgawki, napady padaczkowe;

• zwiększenie napięcia mięśni, skutkujące sztywnością – spastyczność wraz z niedowładami lub porażeniem, których konsekwencją jest zaburzona umiejętność poruszania się;

• problemy ze strony narządu wzroku.

To poważne powikłanie odry prowadzi nieuchronnie do stopniowego pogarszania się stanu zdrowia. W końcowej fazie podostrego stwardniającego zapalenia mózgu dochodzi do znacznego osłabienia się reaktywności na pojawiające się bodźce zewnętrzne, utraty zdolności poruszania się. Objawy wskazujące na uszkodzenie pnia mózgu (zaburzenia oddychania, układu krążenia) doprowadzają zazwyczaj do stanu wegetatywnego i zgonu w przeciągu 12–24 miesięcy od zaistnienia procesu chorobowego.

Leczenie podostrego stwardniającego zapalenia mózgu

Obecnie nie ma skutecznego leczenia podostrego stwardniającego zapalenia mózgu – do zgonu dochodzi w 95 proc. przypadków. Prowadzi się próby podaży leków przeciwwirusowych oraz immunomodulujących. Terapia skupia się również na łagodzeniu objawów: stosowaniu leków przeciwpadaczkowych, diety ketogennej i zmniejszaniu obrzęku mózgu.

Profilaktyka podostrego stwardniającego zapalenia mózgu

Jedyną skuteczną metodą, by zapobiec podostremu stwardniającemu zapaleniu mózgu, jest szczepienie MMR przeciwko odrze, śwince oraz różyczce. Zgodnie z kalendarzem szczepień z 2019 roku podaje się dwie dawki w 13.–15. miesiącu oraz w 6. roku życia. Skuteczność takiego postępowania szacuje się na poziomie 98–99 proc., odporność utrzymuje się aż do śmierci.

Należy pamiętać, iż na odrę oraz jej powikłania chorują głównie osoby niezaszczepione, w tym dzieci poniżej 1. roku życia, a także pacjenci z osłabionym układem odpornościowym w wyniku leczenia nowotworów, chorób wrodzonych, HIV. Wakcynacja zapobiega zachorowaniu oraz ciężkiemu przebiegowi choroby, ale także chroni osoby predysponowane do zakażenia. Wydaje się, że w przypadku zwiększonego ryzyka należy zrezygnować z wyjazdów w tereny, gdzie obserwuje się dużą ilość przypadków odry.

Ryzyko związane z niebezpiecznymi powikłaniami, takimi jak podostre stwardniające zapalenie mózgu, przewyższa komplikacje związane z podaniem samej szczepionki, która powszechnie uznawana jest za bezpieczną. Badania wykluczają związek wakcynacji z autyzmem. Ciężkie odczyny poszczepienne, takie jak łagodne zapalenie mózgu oraz drgawki gorączkowe, występują bardzo rzadko i ustępują całkowicie bez trwałych następstw.

Zobacz wideo: Odra - dlaczego warto zaszczepić dziecko?

Bibliografia:

1. Jafri S. Subacute sclerosing panencephalitis – current perspectives [w:] Pediatric Health Med Ther. 2018; 9: 67–71.

2. Czym jest podostre stwardniające zapalenie mózgu? http://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/7168/.