Głowa Meduzy to nie choroba, lecz objaw chorobowy. Pochodzi z łacińskiego określenia caput Medusae określającego znacznie poszerzone naczynia krwionośne krążenia obocznego, wytworzonego w przebiegu nadciśnienia wrotnego. To zaś jest bardzo często efektem schorzeń wątroby w postaci marskości. Nazwa tego objawu została zaczerpnięta z greckiego mitu o potwornej istocie Meduzie mającej na głowie węże zamiast włosów.

Czym jest głowa Meduzy?

Głowa Meduzy to poszerzenie naczyń krążenia obocznego powstałego w przebiegu nadciśnienia wrotnego. W praktyce klinicznej określeniem „głowa Meduzy” opisuje się poszerzenie żył ścian jamy brzusznej. Powstaje w przebiegu nadciśnienia wrotnego, którego główną przyczyną jest marskość wątroby.

Krążenie wątrobowe

W obrębie wątroby wyróżnia się tzw. krążenie wrotne. Żyła wrotna odpowiedzialna jest za doprowadzenie krwi do wątroby z górnej części przewodu pokarmowego, a także z okolic trzustki, śledziony i pęcherzyka żółciowego. Żyła wrotna powstaje z połączenia żyły krezkowej górnej i śledzionowej. Na wysokości więzadła wątrobowo-dwunastniczego dzieli się na gałęzie prawą oraz lewą, zaopatrujące odpowiednio prawy i lewy płat wątroby. Wychodzące z wątroby żyły wątrobowe zbierają całą krew, która trafia do wątroby z żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej. Prawa żyła wątrobowa uchodzi prosto do żyły głównej dolnej. Żyła wątrobowa środkowa i lewa łączą się we wspólny pień, by również doprowadzić krew do żyły głównej dolnej. Jeśli przepływ przez wątrobę jest upośledzony, ciśnienie w żyle wrotnej wzrasta. Czasem konieczne bywa również wykształcenie przez organizm nowych połączeń pozwalających na ominięcie przeszkody w krążeniu.

Nadciśnienie wrotne a głowa Meduzy

Najczęstszą przyczyną nadciśnienia wrotnego jest marskość wątroby. Kiedy krew napotyka opór w wątrobie, wtórnie do tego dochodzi do powstania nadciśnienia w żyle wrotnej, czyli nadciśnienia wrotnego. Zaczyna się tworzyć krążenie oboczne, czyli wrotno-systemowe, pozwalające na obniżenia ciśnienia w żyle wrotnej. Nie są to jednak zupełnie nowe naczynia. Część połączeń wrotno-systemowych to istniejące fizjologicznie połączenia, które uległy poszerzeniu. Reszta powstaje z ponownego otwarcia się np. żył przypępkowych, czyli kanałów naczyniowych płodowych, które zostają zamknięte po urodzeniu. Istotnym mechanizmem tych połączeń jest również odwrócenie kierunku przepływu krwi wrotnej.

Najczęściej tworzą się połączenia przełykowe, czyli tzw. żylaki przełyku. Rzadziej występują żylaki we wnęce śledziony. Swoistym objawem nadciśnienia wrotnego jest poszerzenie żyły przypępkowej, która zwiększa średnicę powyżej 3 mm, i innych naczyń powierzchownych brzucha, tworzących głowę Meduzy na powierzchni brzucha.

Głowa Meduzy jako objaw marskości wątroby

Marskość wątroby jest końcowym stadium uszkodzenia wątroby charakteryzującego się jej włóknieniem, przebudową architektoniczną narządu. W strukturze wątroby zaczynają się tworzyć nieprawidłowe guzki regeneracyjne, zmniejsza się ilość czynnego miąższu, zaczynają powstawać zaburzenia układu naczyniowego i nadciśnienie wrotne.

Marskość wątroby charakteryzuje się osłabieniem, męczliwością, żółtaczką, zmniejszeniem masy ciała, zanikami mięśni, skazą krwotoczną, głową Meduzy. Inne objawy mogą dotyczyć właściwie każdego narządu.