Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (OUN) stanowią jedne z częściej występujących guzów litych (tzn. zbudowanych z jednorodnej tkanki) u dzieci. Spośród nich najbardziej rozpowszechniony jest glejak, którego szczyt zachorowalności notuje się między 3. a 10. rokiem życia. U najmłodszych dzieci najczęściej stwierdza się rdzeniaka w móżdżku, wyściółczaka położnego podnamiotowo, gwiaździaka włosowatokomórkowego. Glejak objawia się różnorodnie, co determinowane jest głównie umiejscowieniem guza i stopniem zaawansowania choroby.
Glejak u dziecka – co to jest?
Glejak to guz mózgu pochodzenia glejowego, który umiejscawia się w ośrodkowym układzie nerwowym. Komórki glejowe stanowią zrąb tkanki nerwowej. Pełnią wobec komórek nerwowych funkcję odżywczą, podporową, naprawczą. Łacińska nazwa glejaka, czyli glioma wywodzi się od słowa glia ‘klej, coś śliskiego, lepkiego, tłustego’ i przyrostka oma, który oznacza ‘zmianę guzowatą’. Glejak u dzieci stanowi blisko 20% wszystkich chorób nowotworowych i aż 60–70% wszystkich nowotworów OUN. Szczyt zachorowalności przypada na 3.–10. rok życia. Rocznie guz pojawia się u ponad 200 dzieci w Polsce. Nieznacznie częściej chorują chłopcy. Guzy rozwijają się głównie w półkulach mózgowych i rzadziej w pniu mózgu, rdzeniu kręgowym, nerwach optycznych, móżdżku. Przyczyny powstania guza nie zostały jak dotąd dokładnie opisane. Czynnikami predysponującymi do rozwoju są m.in.: promieniowanie jonizujące (wcześniejsza radioterapia czaszki w celu leczenia nowotworu), obciążenie rodzinne, zespoły genetyczne (np. zespoły Cowden, Lyncha, Turcota, Li-Fraumeniego, nerwiakowłókniakowatość typu I).
Glejaki u dzieci – rokowania
Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego mimo zachodzącego postępu w naukach medycznych, który wpłynął na rozwój metod diagnostyczno-terapeutycznych, nadal rokują mało pomyślnie. Badacze podkreślają, że tak jak w przypadku każdej innej choroby nowotworowej, im wcześniej nastąpi rozpoznanie, tym większe są szanse przeżycia. Na rokowanie glejaka u dziecka wpływa znacznie stopień zaawansowania zmiany. Opracowana według Światowej Organizacji Zdrowia klasyfikacja wyróżnia 4 stadia choroby. Najlepsze rokowania dotyczą guza zbudowanego z komórek zróżnicowanych, wysoko dojrzałych, o małym stopniu proliferacji, tj. zdolności do rozmnażania się. Najgorsze są rokowania w guzach zbudowanych z komórek anaplastycznych lub niezróżnicowanych, szybko rosnących, z licznymi ogniskami martwicy, naciekających okoliczne tkanki, o nadmiernej proliferacji.
Tabela przedstawia klasyfikację glejaków według stopnia złośliwości
| Stopień złośliwości | Przykład nowotworu |
|---|---|
| 1 | gwiaździak włosowatokomórkowy, wyściółczak śluzakowatobrodawkowaty |
| 2 | skąpodrzewiak, gwiaździak włókienkowy |
| 3 | gwiaździak anaplastyczny |
| 4 | glejak wielopostaciowy |
Glejak u dziecka – objawy
Wszystkie postaci glejaka stanowią poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia. Na początkowym etapie guz może przebiegać bezobjawowo lub dawać niewzbudzające obaw, mało charakterystyczne dolegliwości. Glejak u dzieci objawiać się może: bólem i zawrotami głowy, zaburzeniami pamięci, świadomości, osłabieniem sprawności umysłowej, wymiotami i nudnościami (najbardziej nasilonymi z rana), napadami padaczkowymi. Dolegliwości te stanowią konsekwencję wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Z czasem rozwija się obrzęk mózgu, który jest wynikiem nadmiernego nagromadzenia się płynu w tkankach mózgowia. Na skutek uszkodzenia określonych struktur w mózgu i rdzeniu kręgowym pojawiają się objawy ogniskowe. Wśród nich wymienia się: napady padaczkowe, niedowłady i zaburzenia czucia, obniżone napięcie mięśniowe, niezborność ruchową (ataksję), zespół móżdżkowy, zaburzenia widzenia (ubytki w polu widzenia, pogorszenie ostrości wzroku), dysfunkcje nerwów czaszkowych, endokrynopatie (zaburzenia wzrostu i dojrzewania płciowego), zaburzenia zachowania, zmiany osobowości, zaburzenia mikcji i defekacji.
Objawy glejaka a wiek dziecka
W przypadku niemowląt objawami, które powinny zaniepokoić rodzica, są m.in.: uwypuklenie ciemiączka, nadmierna płaczliwość, zwiększenie obwodu głowy, nadpobudliwość, prężenie ciała, rozdrażnienie lub apatia i senność. Glejak spowolnienia rozwój psychoruchowy. Prowadzić może do zapominania nabytych wcześniej umiejętności, np. u dzieci, które potrafiły samodzielnie, stabilnie poruszać się, chód staje się niepewny, dziecko porusza się na szeroko rozstawionych nogach. Starsze dzieci mogą unikać aktywności ruchowej związanej z zachowaniem równowagi ciała. Pogorszeniu może ulec charakter pisma, umiejętności rysunkowe i funkcjonowanie społeczne (wycofanie, unikanie kontaktów).
Leczenie glejaka u dzieci
Rozpoznanie glejaka opiera się na szeregu badań, w tym m.in. na rezonansie magnetycznym, tomografii komputerowej, elektroencefalografii, analizie płynu mózgowo-rdzeniowego. Sposób leczenia determinowany jest w dużym stopniu ogólnym stanem zdrowia, wielkością guza i stopniem zaawansowania. Wśród stosowanych metod terapeutycznych wymienia się zabieg chirurgiczny, radio- i chemioterapię. Coraz częściej słyszy się o terapiach eksperymentalnych.
Zobacz film: Glejak
Bibliografia:
- A. Szołkiewicz, E. Adamkiewicz-Drożyńska, A. Balcerska, Guzy ośrodkowego układu nerwowego u dzieci – analiza objawów i propozycje diagnostyczne, [w:] „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2009, 3(3), s. 181–185.
- R. Kordek, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Medical Press, Gdańsk 2004.
- K. Okła, A. Wawruszak, S. Bilska, Glejaki – epidemiologia, klasyfikacja i etiologia, [w:] M. Olszówka, K. Maciąg, Choroby nowotworowe: wybrane zagadnienia, Tygiel, Lublin 2015, s. 7–18.