Człowiek jest sfrustrowany wówczas, kiedy mimo dążenia do określonego celu nie jest w stanie go osiągnąć. Negatywne uczucia pojawiają się, gdy dany zamiar jest możliwy do zrealizowania. W przypadku braku obiektywnej możliwości zaspokojenia potrzeb mówi się raczej o deprywacji niż o frustracji.

Co to jest frustracja?

Frustracja to szereg emocji, jakie pojawiają się w obliczu niemożności realizacji własnych planów, ambicji. To, które uczucia dominują w określonym przypadku, uzależnione jest od temperamentu jednostki, jej ogólnej sytuacji życiowej, wcześniejszych doświadczeń itd. Frustracja może wyrażać się poprzez złość, irytację, smutek, lęk, bezradność czy wycofanie. W optymalnych warunkach następuje stan mobilizacji do działania służącego rozwiązaniu problemu.

Człowieka frustruje wiele codziennych sytuacji, np. czekanie na spóźnionych znajomych, hałas za ścianą, psujący się samochód. Poważniejsze powody do negatywnych emocji to brak czasu na wypoczynek, niespłacone kredyty czy nielojalny partner. Frustracja w pracy dotyka niemal każdego – ze względu na zbyt niskie zarobki, brak spodziewanego awansu, niemożność zrealizowania własnych projektów czy rozwinięcia swoich talentów.

Im więcej spraw wymyka się spod kontroli, im liczniejsze są niezaspokojone potrzeby i popędy, tym wyższy jest poziom ogólnej frustracji i powiązanego z nią niezadowolenia z życia. O ile umiarkowana frustracja stymuluje do zintensyfikowania działań zmierzających do realizacji założonych celów, przeciążenie problemami sprawia, że jednostka nie jest w stanie adekwatnie stawiać im czoła. Wówczas na niezaspokojenie swoich potrzeb reaguje agresją lub wycofaniem.

Jak rozpoznać pierwsze objawy depresji? Zobaczcie na filmie:

Przyczyny frustracji

Frustracja jest zjawiskiem nieuniknionym. Jej przyczyn jest tyle, ile ludzkich potrzeb, marzeń, ambicji. Dzisiejsze czasy generują zdecydowanie więcej powodów do niezadowolenia, niż doświadczano jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Błyskawiczny obieg informacji, jaki zapewnia internet, otwarcie państwowych granic, powszechny dostęp do edukacji – to tylko niektóre ze źródeł rozdźwięku pomiędzy oczekiwaniami ludzi a ich aktualnym poziomem życia.

Psychologowie wskazują okoliczności, w których frustracja staje się wyjątkowo dojmująca. Należą do nich:

• wysokie oczekiwania związane z celem – im mocniej danej osobie na czymś zależy, tym silniejsza będzie jej frustracja, jeśli potrzeby nie zostaną zaspokojone,
  
• bliskość celu – im bardziej w zasięgu możliwości jednostki znajduje się realizacja celu, tym silniej rozczarowana jest ona niepowodzeniem,
  
• zaskoczenie – sytuacja, w której uczucie niespełnienia pojawia się niespodziewanie, np. w związku z nagłą utratą pracy,
  
• niezrozumienie – frustrację nasila nieznajomość lub niejasność powodów, dla których określone oczekiwania nie mogą zostać spełnione,
  
• wcześniejsze niepowodzenia – kolejne porażki w dążeniu do określonego celu pogłębiają ogólne uczucie frustracji.
  

Frustrację u danego człowieka mogą potęgować także cechy jego osobowości. Z poczuciem niespełnienia gorzej radzą sobie osoby lękliwe, chwiejne emocjonalnie, przesadnie ambitne czy nadwrażliwe na własnym punkcie. Silna frustracja pozostaje w korelacji z różnego typu zaburzeniami psychicznymi, np. z depresją.

Frustracja – jak sobie z nią radzić?

Niezaspokojenie potrzeb może wywołać szereg zróżnicowanych zachowań. Wiele osób reaguje na frustrację agresją skierowaną na innych ludzi lub samego siebie. Inni popadają w apatię, zniechęcenie, rezygnują z dalszego dążenia do celu. Frustracji mogą towarzyszyć także zjawiska fiksacji (uporczywego powtarzania działań, które nie prowadzą do realizacji zamierzonego celu) i regresji (wycofania do zachowań właściwych wcześniejszemu etapowi rozwoju, czyli sprzed okresu podjęcia dążeń, których nie udaje się zrealizować). Żadna z powyższych postaw nie jest konstruktywna – nie służy rozwiązaniu problemów, a wręcz je pogłębia.

Najwłaściwszą reakcją na frustrację jest zmobilizowanie wszystkich zasobów i dążenie do pokonania czy ominięcia przeszkody, która znalazła się na drodze do upragnionego celu. Zgodnie z większością koncepcji psychologicznych, frustracja to podstawa rozwoju, ponieważ bez niej nikt nie miałby potrzeby sięgać po więcej, niż ma w danym momencie. Dlatego w pewnym sensie brak zaspokojenia potrzeb jest zjawiskiem pozytywnym i warto myśleć o nim w taki sposób.

Dążenie do wyznaczonych celów często wymaga czasu, cierpliwości, wysiłku, rezygnacji z realizacji innych zamierzeń. Potrzeby nawarstwiają się i w konsekwencji osiągnięcie stanu umysłu całkowicie wolnego od frustracji okazuje się abstrakcyjne. W praktyce zatem radzenie sobie z frustracją oznacza nie tylko nieustanny rozwój i spełnianie własnych marzeń, ale też pogodzenie się z faktem, że zawsze jakieś pozostaną niezrealizowane. Spokój w obliczu takiego stanu rzeczy można osiągnąć na wiele sposobów:

• biorąc odpowiedzialność za dokonywane wybory i ucząc się akceptacji własnych negatywnych emocji,
  
• doceniając i pielęgnując to, co osiągnęło się dotychczas,
  
• dbając o pozytywne relacje z bliskimi ludźmi, których wsparcie ułatwia przeżywanie codziennych frustracji.
  

Niezwykle istotne znaczenie dla radzenia sobie z frustracją ma psychoedukacja, którą najlepiej wdrażać już od najwcześniejszego dzieciństwa:

• ucząc dzieci radzić sobie z negatywnymi emocjami,
  
• uświadamiając im, że porażki są naturalnym elementem życia,
  
• nie krytykując ich i nie porównując z innymi, gdy przeżywają niepowodzenia,
  
• doceniając wysiłki, jakie wkładają w różne działania, niezależnie od ich efektów,
  
• wskazując pozytywne aspekty trudnych sytuacji,
  
• zachęcając dzieci do analizy przyczyn niepowodzenia i wyciągania konstruktywnych wniosków.
  

Rozwiązaniem dla osób dorosłych, które nie radzą sobie z uczuciem frustracji, może być psychoterapia.