Fobia szkolna jest problemem występującym u dzieci i nastolatków, który może objawiać się pod przykrywką dolegliwości somatycznych. Podczas gdy niektórzy rodzice bezskutecznie szukają biologicznych przyczyn bólów brzucha, inni traktują zachowanie swojego potomka jako symulację wynikającą z lenistwa. Jednak dolegliwość ta może być poważnym i zaostrzającym się problemem.

Co to jest fobia szkolna?

Fobia szkolna, czyli skolionofobia lub didaskaleinofobia, to uporczywy lęk wywoływany przez chodzenie do szkoły. Dochodzi do niej u dzieci i nastolatków objętych zinstytucjonalizowanym nauczaniem. Jej występowanie w ciężkiej, klinicznej formie ocenia się na 1–5% społeczeństwa, jednak niektórzy sugerują, że nawet co 4 dziecko może doświadczać jej symptomów. Wykrycie i odpowiednie leczenie fobii szkolnej jest ważne nie tylko dlatego, że jest ona udręką dla dotkniętej przez nią osoby, ale także dlatego, że może wpłynąć destrukcyjnie na proces edukacji i relacje rodzinne. Brak profesjonalnej pomocy może doprowadzić do tego, że fobia szkolna przeistoczy się w fobię społeczną lub fobię pracy, które mogą upośledzić funkcjonowanie na całe życie. Silna ekspozycja na lęk może też prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych.

Jakie objawy daje fobia szkolna?

Fobia szkolna może się objawiać w różny sposób, w zależności od konkretnego przypadku. Może dawać objawy psychiczne, somatyczne, a także wpływać na sposób zachowania dziecka.

Charakterystyczne dla symptomów fobii społecznej jest to, że pojawiają się one przed wyjściem do szkoły – wieczorem przed snem lub rano, a ustępują po powrocie z niej. Nie powinny natomiast występować w dni wolne od nauki.

Najczęściej pojawiające się somatyczne objawy fobii szkolnej to:

• silne bóle brzucha,
  
• biegunki,
  
• podniesiona temperatura bez wyraźnej przyczyny,
  
• nudności i wymioty,
  
• duszności,
  
• zaburzenia pracy serca,
  
• czerwienienie się,
  
• drżenia mięśni,
  
• bóle głowy,
  
• moczenie nocne,
  
• nadmierna potliwość.
  

Z kolei objawy psychiczne, które mogą towarzyszyć fobii szkolnej, to:

• silny lęk separacyjny,
  
• zaburzenia zachowania – agresja, wagarowanie, sięganie po zabronione substancje, zachowania buntownicze, opór przed pójściem do szkoły, nieposłuszeństwo,
  
• objawy depresyjne,
  
• wycofanie społeczne,
  
• koszmary senne,
  
• jąkanie,
  
• mutyzm wybiórczy – dziecko nie mówi w szkole.
  

Niektóre dzieci wyrażają swój lęk w sposób bezpośredni, informując rodziców o niechęci chodzenia do szkoły i prosząc o możliwość pozostania w domu, a nawet aktywnie protestując co rano.

Fobia szkolna – jakie mogą być jej przyczyny?

Najczęstszymi przyczynami występowania fobii szkolnej są wydarzenia, które miały dla dziecka charakter traumatyczny. Może to być doświadczenie przemocy ze strony rówieśników, choć przypuszcza się, że o wiele większy wpływ mogą mieć pedagodzy. Upokorzenie przed klasą, agresja ze strony nauczyciela, a nawet publiczna krytyka lub trudności ze zrozumieniem materiału mogą leżeć u podstaw fobii społecznej.

Klasyczna odmiana fobii szkolnej nie jest związana z traumatycznymi wydarzeniami, a raczej z nieśmiałą osobowością dziecka. O ile w tych pierwszych przypadkach często pomaga rozwiązanie konfliktu lub nawet zmiana szkoły, to klasyczna fobia szkolna wymaga dłuższego leczenia.

Czasami u podstaw oporu przed chodzeniem do szkoły leży silny lęk separacyjny, co należy różnicować od fobii społecznej.

Fobia szkolna – jak rodzic może pomóc dziecku?

U podstaw niektórych przypadków fobii społecznej mogą leżeć problemy w rodzinie. Jeżeli rodzice trwają w przedłużającym się konflikcie, dziecko może wykazywać różne symptomy, aby odwrócić ich uwagę. Osoby, które podejrzewają, że ich rodzina źle funkcjonuje i to może być przyczyną problemów ich potomka, powinny się w udać wspólnie na terapię rodzinną. Nie należy jednak obarczać się winą, gdyż zaburzenie to może rozwinąć się bez wyraźnego powodu.

Starając się wesprzeć dziecko cierpiące z powodu fobii szkolnej, powinno się przede wszystkim unikać:

• otwartego informowania innych o jego problemie – szczególnie rówieśników,
  
• zaprzeczania i bagatelizowania jego lęków,
  
• wyśmiewania dziecka;
  
• karania dziecka za nie pójście do szkoły lub przejawy lęku,
  
• grożenia dziecku.
  

Zamiast tego należy zapewnić mu odpowiednią ilość empatii i poświęcić czas na rozmowy o jego problemie. Powinno się także okazywać wsparcie i ciepło. Pomocne może być wykorzystanie opowieści terapeutycznych.

Fobia szkolna – terapia i leczenie farmakologiczne

W cięższych wypadkach fobii szkolnej włącza się leczenie farmakologiczne, które ma na celu zmniejszenie poziomu lęku u dziecka. Stosuje się wówczas leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne.

Jeżeli przyczyny fobii są bardziej złożone, bardzo skuteczna może okazać się terapia całej rodziny. Dobre efekty dają również terapie behawioralne samego dziecka oparte o mechanizmy oswajania lęku, wykorzystanie technik relaksacyjnych i poznawcza praca nad nastawieniem dziecka.

Bibliografia:

1. Andrzej Lipczyński, Przemoc wobec dzieci w środowisku szkolnym

2. Joel L. Young, Understanding School Refusal. What parents need to know at back-to-school time