Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych pochodzą z różnych środowisk. Syndrom obejmuje nie tylko objawy charakterystyczne dla dorosłych dzieci z rodzin alkoholowych (DDA), ale też te, które w okresie dziecięcym i młodzieńczym doświadczyły w rodzinie innych trudnych sytuacji.

Czym jest syndrom DDD?

Syndrom DDD jest zespołem występującym u dorosłych osób, które na skutek nieprawidłowego funkcjonowania rodziny, w jakiej się wychowywały, mają tendencję do określonych nieprawidłowych zachowań. Niekiedy kopiują wadliwe wzorce do tworzonych przez siebie związków. W efekcie osoby z DDD mogą wychowywać dzieci z tą samą dysfunkcją.

Przyczyny powstawania zespołu DDD

Zespół DDD rozwija się w związku z doświadczeniami jednostki w okresie dzieciństwa i dorastania. Niewłaściwe funkcjonowanie rodziny stawia dziecko przed wyzwaniami, z którymi nie spotkałoby się w normalnych warunkach, powstającymi jako skutek np.:

• uzależnień rodziców,
• przemocy fizycznej lub emocjonalnej,
• rozpadu rodziny,
• choroby psychicznej bliskiej osoby,
• śmierci jednego lub obojga rodziców,
• krańcowej biedy.

W związku z trwającym konfliktem czy brakiem jednego z rodziców dziecko często czuje się nieważne, ponieważ nie cieszy się należną mu uwagą i nie otrzymuje dostatecznego wsparcia, czułości i oznak miłości. W wielu wypadkach narracja opiekunów zaprzecza temu, co młody człowiek obserwuje. To dodatkowo wpływa negatywnie na kształtowanie się jego tożsamości i obrazu świata.

Problem narasta, jeśli dziecko jest szantażowane emocjonalnie (np. „jeśli nie będziesz grzeczny, to tata/mama znowu przyjdzie pijany/pijana do domu”), doświadcza przemocy fizycznej czy molestowania seksualnego. Często pod wpływem otoczenia (np. słysząc „odkąd się urodziłaś, wszystko jest nie tak”) albo w związku z własnymi wyobrażeniami – towarzyszy mu poczucie winy związane z rozpadem rodziny, przemocowymi zachowaniami, zdradami czy kłótniami rodziców. Narastający wskutek dysfunkcji stres, obniżona samoocena i poczucie braku własnej wartości stają się przyczyną licznych problemów w dorosłym życiu.

Role dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej

Wśród typowych dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych ról najczęściej opisywane są cztery:

• bohater – stara się dostarczać rodzicom powodów do dumy, jest zaradny, przejmuje opiekę nad młodszym rodzeństwem, dba o całe otoczenie i bierze za nie odpowiedzialność;
• kozioł ofiarny – uważa się za przyczynę wszystkich problemów, a wchodząc w tę rolę, sprawia trudności wychowawcze, czyli zachowuje się nieodpowiedzialnie, arogancko itp.;
• maskotka – obawiając się eskalacji konfliktu w domu, stara się rozładowywać napiętą sytuację, uspokajać rodziców przytulaniem czy dowcipami w chwilach narastających emocji;
• dziecko niewidzialne – unika bliskiego kontaktu z członkami rodziny, chroniąc się w ten sposób przed wybuchami agresji czy koniecznością uczestniczenia w konfliktach.

Objawy DDD

Objawy syndromu dorosłego dziecka z rodziny dysfunkcyjnej ujawniają się na różnych etapach życia. Osoby z tym zespołem mają często zaburzony sposób przeżywania rzeczywistości. Charakteryzuje je smutek, niepokój emocjonalny, poczucie zagrożenia i niepewności, przesadna troska o przyszłość. Osoby z DDD mają obniżone poczucie własnej wartości, nie wierzą w swoją wiedzę i umiejętności, boją się ryzyka, porażki. Obawa, że nie uda się zrealizować planowanych przedsięwzięć, sprawia, że niejednokrotnie rezygnują z ich podejmowania.

W obliczu niskiej samooceny osoby z DDD mogą wykonywać pracę nieadekwatną do swoich umiejętności albo wchodzić w związki, których nie zawarłyby po krytycznej analizie. Łączą się częściej niż inni ludzie z osobami o podobnych dysfunkcjach, szukają wsparcia u osób o niedopasowanych charakterach i preferencjach albo o zdecydowanie niższym poziomie intelektualnym. Charakterystyczne dla dorosłych z DDD są także trudności z pełnieniem ról społecznych i budowaniem relacji międzyludzkich, co wynika z braku zaufania do innych i oczekiwania na nieuchronne, raniące zakończenie.

Specyficzne problemy wiążą się z przeżywaniem patologii domu rodzinnego przez kobiety – tak zwane dorosłe dziewczynki z rodzin dysfunkcyjnych. Ich problemy dotyczą nie tylko sfery bezpieczeństwa, wartości i uczuć, ale też seksualności – nie doceniają swej kobiecości i walorów, czują się niepełnowartościowe jako partnerki i niegodne uczuć.

Terapia dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych

Osoby z syndromem DDD wymagają pogłębionej diagnostyki i leczenia w sytuacji, kiedy do ich własnego, dorosłego życia wkradają się trudności z samorealizacją lub w relacjach z innymi ludźmi. Terapię prowadzić można w różnych nurtach – w zależności od charakteru indywidualnych problemów. Przynosi ona dobre i trwałe efekty, ale po długim czasie.

Bibliografia:

• Dysfunkcje rodziny, red. nauk. A. Kotlarska-Michalska, Poznań 2011.
• Bliskość w rodzinie: więzi w dzieciństwie a zaburzenia w dorosłości, red. nauk. B. Tryjarska, Warszawa 2012.

Zobacz, w jaki sposób rozwód rodziców wpływa na dziecko.