Padaczka to zaburzenie, w którym nawracające drgawki są spowodowane nieprawidłowymi wyładowaniami elektrycznymi w mózgu. W większości przypadków chorzy dobrze reagują na leki przeciwpadaczkowe i dzięki nim mogą zmniejszyć występowanie napadów do minimum. Niestety 30% chorych na epilepsję pomimo stosowania leków nadal zmaga się z napadami, które w znacznym stopniu obniżają jakość życia i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Mówimy wtedy o padaczce lekoopornej, w której w zapobieganiu należy rozważyć niefarmakologiczne metody leczenia.

Niefarmakologiczne metody leczenia padaczki lekoopornej

Jedną z form leczenia padaczki jest neurostymulacja polegająca na dostarczaniu impulsów elektrycznych do nerwu błędnego. Na wczesnym etapie choroby można zastosować również leczenie chirurgiczne. Wśród najpopularniejszych metod niefarmakologicznego leczenia epilepsji wymienia się jednak dietę ketogenną (czytaj więcej na dieta-ketogenna.pl). Ten sposób żywienia zakłada bardzo wysoką podaż tłuszczu, z jednoczesną redukcją węglowodanów poniżej 10% energii i podażą białka dostosowaną do potrzeb danego pacjenta. Ograniczenie węglowodanów w codziennym menu powoduje ogólnoustrojową zmianę metabolizmu glukozy w kierunku zwiększonego spalania wolnych kwasów tłuszczowych. Produktem ubocznym zachodzących zmian są ciała ketonowe: acetooctan, aceton i β-hydroksymaślan. Ciała ketonowe są następnie wykorzystywane jako alternatywne źródło energii w mózgu zamiast glukozy. Organizm przechodzi w stan kwasicy ketonowej, zwanej ketozą, w której głównym źródłem energii dla organizmu chorego jest energia pobierana z tłuszczów zamiast z węglowodanów. Oznacza to, iż 90% dziennego zapotrzebowania energetycznego pochodzi z tłuszczów, pozostałe 7% z białka i 3% z węglowodanów. Takie postępowanie dietetyczne wpływa pozytywnie na poprawę jakości życia przy znacznym zmniejszeniu częstości napadów padaczkowych. Zachodzące przemiany metaboliczne skutkują wzrostem rezerw metabolicznych w mózgu z jednoczesnym oddziaływaniem hamującym na neurony. W rezultacie dochodzi do działania przeciwdrgawkowego, przeciwdziałając tym samym dalszemu rozwojowi epilepsji.

Dieta ketogenna w leczeniu padaczki lekoopornej – zasady

Podstawowym celem stosowania diety ketogennej jest wytworzenie w organizmie i utrzymanie przez dłuższy czas stanu ketozy. Bardzo ważne jest więc indywidualne zaplanowanie posiłków, dopasowanych do potrzeb i umiejętności kulinarnych chorego z epilepsją (lub jego bliskich). Możemy wyróżnić kilka rodzajów diety ketogennej, z czego najpopularniejsze odmiany to:

• klasyczna,
• MCT (oparta o średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (MCT), które są łatwiej przyswajane, gdyż wchłaniają się z jelita bezpośrednio do krwiobiegu),
• mieszana (klasyczna z dodatkiem MCT),
• z dodatkiem NNKT (czyli nienasyconych kwasów tłuszczowych, mająca na celu zapobieganie podwyższonemu poziomowi cholesterolu).

Niezależnie od rodzaju opisywanej diety wdrażanie nowych zaleceń należy rozpocząć od ustalenia tzw. proporcji ketogenicznej – stosunku wagowego ilości tłuszczu do sumy ilości białek i węglowodanów. W kolejnym etapie dietetyk wylicza dobową kaloryczność diety oraz dba o to, by zaproponowane posiłki były zrównoważone zarówno pod kątem energetycznym, jak i odstępów czasowych między nimi. Dodatkowo zwraca uwagę na ilość przyjmowanych płynów (około 1 ml płynu na 1 kcal dobowego zapotrzebowania energetycznego). Według wytycznych stosowanie diety ketogennej powinno trwać minimum 90 dni. Jeśli stosowana terapia żywieniowa przynosi oczekiwane rezultaty i nie wiąże się z poważnymi działaniami niepożądanymi, zaleca się jej stosowanie jeszcze minimum 2 lata po wyeliminowaniu bądź zmniejszeniu napadów.

Na każdym etapie leczenia należy podkreślać fakt, iż dieta ketogenna nie jest nowym sposobem odżywiania, zaś celowaną, medyczną terapią żywieniową, która powinna odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza prowadzącego oraz dietetyka. W celu łatwiejszego wdrożenia zasad diety w początkowej fazie jej stosowania zaleca się hospitalizację pacjenta. Wszystko po to, by móc monitorować stan zdrowia chorego i tym samym zapobiegać ewentualnym skutkom ubocznym.

Przerwanie stosowania diety ketogennej oraz wszelkie odstępstwa od przestrzeganych zasad mogą wiązać się z nasileniem napadów drgawkowych i zaostrzeniem choroby.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego – wsparcie przy diecie ketogennej

W przystosowaniu się do nowej diety i jednocześnie nowej formy terapii pomocne mogą okazać się doustne preparaty odżywcze – takie jak KetoCal 4:1 LQ. Jest to produkt kompletny pod względem odżywczym, o bardzo wysokiej zawartości tłuszczu i jednoczesnej niskiej zawartości węglowodanów. Co więcej, zawiera dodatek błonnika, aminokwasów i długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. KetoCal 4:1 LQ to produkt odpowiedni do stosowania jako jedyne źródło pożywienia u najmłodszych w wieku 1-10 lat bądź jako uzupełnienie diety u dzieci w wieku powyżej 10 lat. Dostępny w dwóch opcjach – o smaku neutralnym i o smaku waniliowym. Należy go stosować ostrożnie, pod czujnym okiem lekarza prowadzącego, który dobierze ilość preparatu dostosowaną pod kątem wieku, masy ciała i stanu klinicznego pacjenta.

Dieta ketogenna – przeciwwskazania i działania niepożądane

Tak jak w przypadku każdej formy leczenia, tak i w odniesieniu do diety ketogennej istnieje wykaz współistniejących schorzeń oraz stanów fizjologicznych, uniemożliwiających zastosowanie danej terapii żywieniowej u chorych z padaczką. Będą to między innymi:

• cukrzyca i hipoglikemia,
• porfiria,
• kamica nerek i dróg żółciowych,
• kwasica organiczna,
• wrodzone zaburzenia metaboliczne, takie jak zaburzenia betaoksydacji kwasów tłuszczowych (m.in. MCADD, LCHADD, VLCADD),
• ciąża.

Kluczowym elementem w niefarmakologicznym leczeniu padaczki lekoopornej jest edukacja pacjenta i jego bliskich. W przypadku dziecka chorego na epilepsję, codzienne przestrzeganie diety ketogennej wymaga sporego zaangażowania nie tylko ze strony chorego, ale również jego opiekunów. Dieta ketogenna może nieść też za sobą różnego rodzaju działania niepożądane, które mogą pojawić się zarówno na wczesnym etapie leczenia, jak i po dłuższym stosowaniu diety. Początkowo pacjent zmaga się bowiem z sennością, nudnościami czy wymiotami na skutek postępującego procesu ketozy oraz pojawiającej się hipoglikemii. Z czasem, w związku z niską podażą błonnika pokarmowego, mogą pojawić się zaparcia. W dłuższej perspektywie może rozwinąć się kamica nerkowa będąca następstwem zbyt małej ilości wypijanych płynów. Pojawiająca się hiperlipidemia dotyczy około 14-16% chorych i w większości przypadków ma charakter tymczasowy.

Dieta ketogenna stanowi jeden z kluczowych elementów niefarmakologicznego leczenia padaczki lekoopornej. Jednak by okazała się skuteczna i bezpieczna, powinna być wprowadzona i stosowana pod okiem doświadczonego lekarza i dietetyka.

KetoCal 4:1 LQ Multi Fibre o smaku neutralnym i KetoCal 4:1 LQ Multi Fibre o smaku waniliowym to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, do postępowania dietetycznego w lekoopornej padaczce i innych schorzeniach, w których wskazana jest dieta ketogenna. Stosować pod nadzorem lekarza.

Bibliografia:

Jastrzębski K.: „Zastosowanie diety ketogennej w leczeniu padaczki”, Aktualności Neurologiczne 2017, 17 (4), 214–219.

Lipiec O., Setkowicz Z.: „Rola diety w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych”, Wszechświat, 2017, t. 118, nr 1–3.

Rezaei, S. i wsp.: „Short-term and long-term efficacy of classical ketogenic diet and modified Atkins diet in children and adolescents with epilepsy: A systematic review and meta-analysis”, Nutrutional Neuroscience, 2019, 22, 317–334.

Ułamek-Kozioł M. i wsp.: „Ketogenic Diet and Epilepsy”, Nutrients 2019, 11, 2510.