Wykonywanie bezcelowych i powtarzalnych ruchów jest najczęściej przypisywane dzieciom, które przejawiają także inne objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu. Zdarzają się jednak stereotypie ruchowe u zdrowych dzieci, które pojawiają się zwykle w momencie ekscytacji lub stresu i najczęściej nie są groźne. Niektórzy badacze uważają, że stereotypie ruchowe są sposobem organizmu na rozładowanie napięcia i zmniejszenie pobudzenia.

Zobacz nasz film i dowiedz się wszystkiego o zespole Aspergera: 

Co to są stereotypie ruchowe?

Stereotypie ruchowe to czynności, które pacjent wykonuje bez celu i bezustannie je powtarza, zawsze w ten sam sposób. Mogą składać się na nie ruchy proste lub złożone. Bardzo często są one rytmiczne, skoordynowane i bezużyteczne, ale zdarzają się także aktywności autodestrukcyjne, które mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń ciała. Stereotypie ruchowe należy różnicować z patologicznymi ruchami mimowolnymi, zaburzeniami ruchu o podłożu organicznym i tikami.

Stereotypie ruchowe u dzieci najczęściej pojawiają się w przebiegu autyzmu, zespołu Aspergera, schizofrenii lub niepełnosprawności intelektualnej. W stanach dużego napięcia emocjonalnego mogą towarzyszyć im stereotypie językowe, czyli mimowolne powtarzanie pewnych wyrażeń, a nawet niecenzuralnych słów. Zdarzają się również stereotypie ruchowe u zdrowych dzieci. Są one subtelne, niegroźne i zwykle pozostają niezauważone przez otoczenie. Występują w sytuacjach stresowych lub powodujących duże napięcie emocjonalne.

Jak wyglądają stereotypie ruchowe?

Stereotypie ruchowe u dzieci najczęściej przyjmują formę powtarzania rytmicznych czynności. Dzieli się je na ruchy autodestrukcyjne oraz takie, które nie prowadzą do uszkodzenia ciała. Do pierwszej grupy zalicza się:

• uderzanie głową w ścianę,
• uderzanie się po twarzy,
• gryzienie wargi, rąk lub innych części ciała,
• wciskanie gałek ocznych,
• uporczywe drapanie,
• wyrywanie włosów z głowy.

Stereotypie ruchowe, które nie powodują uszkodzenia ciała, to między innymi: rytmiczne kiwanie się lub kołysanie, chodzenie na palcach, machanie rękami i nogami, nakręcanie włosów na palec, strzelanie palcami, obgryzanie paznokci, klepanie się po brodzie, chodzenie w kółko, nadmierne mruganie, kręcenie się wokół własnej osi oraz przestawianie, przesuwanie, układanie jakichś przedmiotów. Natomiast stereotypie u niemowlaka mogą przyjmować postać machania rączkami, natrętnego ssania paluszka, kręcenia głową.

Polecamy: Katatonia – na czym polega? Metody leczenia

Przyczyny stereotypii ruchowych

Za przyczynę stereotypii ruchowych u zdrowych dzieci uważa się stres, dużą ekscytację i nadmierne napięcie emocjonalne. Dzięki pojawieniu się dobrowolnych, powtarzalnych i rytmicznych ruchów organizm rozładowuje powstałe pobudzenie. Występowanie bezcelowych i powtarzalnych czynności nie jest związane z żadną patologią, zalecane jest jednak kontrolne badanie neurologiczne.

Częściej jednak stereotypie ruchowe towarzyszą dzieciom, u których zdiagnozowano autyzm, niepełnosprawność intelektualną lub schizofrenię. Według profesor Uty Frith z Zakładu Rozwoju Poznawczego w Londynie powtarzalne ruchy wynikają z uszkodzenia pewnych części mózgu. Uważa ona także, że stereotypie ruchowe to mechanizm, który pozwala dzieciom z zaburzeniami odnaleźć równowagę, spokój i poczucie bezpieczeństwa oraz dostarczyć brakujących bodźców. Jako argument potwierdzający tę tezę przytacza sytuację, w której przerwanie wykonywania bezcelowych, bezustannych czynności powoduje u pacjenta agresję i złość.

Polecamy: Apraksja ruchowa, apraksja mowy i apraksja oralna – na czym polegają?

Stereotypie ruchowe a autyzm

Stereotypie ruchowe są zwykle kojarzone z autyzmem. Najczęściej spotykane są kręcenie przedmiotami oraz obracanie się wokół własnej osi, podskoki, machanie rękami i pstrykanie palcami. Dzieci z autyzmem cechują także wąskie, specyficzne zainteresowania, kolekcjonowanie przedmiotów i nadmierne przywiązanie do pewnych schematów, np. ustawianie rzeczy w rzędzie, chęć ubierania się tylko w jedną koszulkę. Uważa się, że dzięki temu dostarczają sobie bodźców, których im brakuje, doznają spokoju i poczucia bezpieczeństwa.

Leczenie stereotypii ruchowych

Leczenie stereotypii ruchowych obejmuje współpracę z terapeutą, psychologiem lub pedagogiem. Ważna jest uważna obserwacja dziecka i odnotowanie kiedy i w jakich sytuacjach dziecko zaczyna wykonywać bezcelowe i powtarzalne czynności. Niekiedy rozwiązaniem jest terapia integracji sensorycznej, która polega na dostarczeniu pacjentowi odpowiednich sygnałów zmysłowych, dzięki czemu przywrócona zostaje prawidłowa reakcja na pochodzące z zewnątrz bodźce.

Rodzice dzieci, u których występują stereotypie ruchowe, nie powinni karać dziecka, kiedy pojawiają się u niego specyficzne, powtarzalne ruchy. Zalecane jest odwrócenie uwagi inną czynnością, która może zainteresować dziecko, np. zabawa czy rzucanie piłką.