Kosmki jelitowe (łac. Villi intestinales) są niewielkimi, palczastymi wypustkami, które budują jelito cienkie na całej jego powierzchni. Odgrywają bardzo ważną rolę w procesach wchłaniania i trawienia składników odżywczych, zwiększając powierzchnię chłonną tego organu 23 razy. Całkowita powierzchnia chłonna kosmków jelitowych może wynosić nawet 200 m2.
Zobacz także:
Dieta eliminacyjna – na czym polega i kiedy jest zalecana?
Za co odpowiada jelito cienkie? Budowa, choroby jelita cienkiego
Za złe samopoczucie mogą odpowiadać bakterie z naszych jelit
Czym są kosmki jelitowe?
Jelita człowieka na całej długości zapełnione są wypustkami, zwanymi kosmkami jelitowymi, mającymi od 0,3 do 1,5 mm długości. Są one dość gęsto upakowane na wewnętrznej błonie śluzowej jelita – średnio na 1 mm2 znajduje się od 10 do 40 sztuk. W budowie kosmka wyróżnia się naczynia limfatyczne i krwionośne, dzięki czemu możliwe jest wchłanianie przez te struktury substancji odżywczych. Co więcej, na brzegach kosmków jelitowych znajdują się mikrokosmki, które jeszcze bardziej zwiększają powierzchnię chłonną i mają zdolność do wydzielania enzymów, takich jak sacharaza, gliadynaza i laktaza. Inna nazwa mikrokosmków to rąbki.
U zdrowego człowieka znajduje się około 10 milionów kosmków. Zanik kosmków jelitowych, mówiąc precyzyjnie – ich niszczenie i spłaszczenie się, towarzyszy przebiegowi różnych chorób, w tym anemii, celiakii oraz alergii pokarmowej.
Funkcje kosmków jelitowych
Bez prawidłowo funkcjonujących kosmków jelitowych niemożliwe byłoby właściwe wchłanianie substancji odżywczych, w tym białek, tłuszczów i węglowodanów. Naczynia limfatyczne, które znajdują się w kosmkach, odpowiadają za transport kwasów tłuszczowych. Inne z kolei zadanie mają naczynia krwionośne, które transportują peptydy, węglowodany i aminokwasy. Z powierzchni kosmków jelitowych substancje te kierowane są do wątroby przez żyłę wrotną, a dopiero później dostają się do krwiobiegu, gdzie mogą zostać wykorzystane przez komórki organizmu.
Choroby upośledzające funkcję kosmków jelitowych
Jakiekolwiek zaburzenie w obrębie kosmków jelitowych skutkuje problemami z wchłanianiem składników odżywczych, a w dłuższej perspektywie – niedożywieniem. Spłaszczenie kosmków jelitowych najczęściej ma związek z celiakią, czyli chorobą trzewną, w której przebiegu dochodzi do rozwoju nietolerancji glutenu. Schorzenie to ma podłoże genetyczne i wynika z autoagresji. W rzadkich przypadkach rozwija się na skutek zakażenia. Celiakia może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. Objawami są przede wszystkim: biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, problemy z miesiączkowaniem, impotencja, anemia, obrzęki i zaniki mięśni. Niestety, na chorobę nie ma skutecznego lekarstwa. Można jednak złagodzić skutki jej objawów. Osoby chore powinny do końca życia przestrzegać restrykcyjnej diety bezglutenowej.
Zmiany w strukturze błony jelitowej mogą wiązać się z zaburzeniem naturalnej obrony immunologicznej przed czynnikami chorobotwórczymi, w tym np. toksynami. Częściowe uszkodzenie kosmków jelitowych może wynikać także ze schorzenia, zwanego zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Chorobę diagnozuje się częściej u osób starszych, a czynnikami ryzyka są: stan obniżonej odporności jelita, zespół drażliwego jelita, niewłaściwa wartość pH żołądka oraz wrodzona patologia budowy jelit. Także niski poziom witaminy A i D oraz nagły spadek masy ciała i biegunki zwiększają ryzyko upośledzeń w strukturze kosmków jelitowych.
Jak odbudować kosmki jelitowe?
Błona śluzowa jelit pod pewnymi warunkami może zregenerować się w ciągu kilku miesięcy stosowania ścisłej diety. Bardziej zniszczone kosmki jelitowe mogą jednak potrzebować nawet wielu lat regeneracji. W bardziej zaawansowanych formach celiakii lekarz często zleca podawanie dodatkowo witamin oraz innych makro- i mikroelementów.
Dieta bezglutenowa ma na celu regenerację uszkodzonych kosmków jelitowych, ale przede wszystkim zapobiega dalszemu postępowi uszkodzeń śluzówki. Zakłada całkowite wyeliminowanie z diety zbóż, w tym pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, żyta i orkiszu oraz ich przetworzonych postaci. Zamiast tego spożywa się produkty pozbawione glutenu, które oznaczone są na opakowaniu symbolem przekreślonego kłosa. Osoby z celiakią po wdrożeniu takiej diety różnicę odczuwają najczęściej po kilku tygodniach. Niestety nie ma innego sposobu, farmakologicznego czy operacyjnego, na walkę z tą przypadłością.
Zobacz film i dowiedz się więcej o działaniu jelit:
Bibliografia:
1. C.W. Chan, Y.K. Leung and K.W. Chan (2014). Microscopic anatomy of the vasculature of the human intestinal villus – a study with review. Eur J Anat, 18 (4): 291–301.
2. K. Hozyasz (2000). Choroba trzewna – obraz kliniczny, diagnostyka serologiczna. Medycyna Rodzinna 1, s. 25–31.