Żyła główna dolna to duże naczynie żylne zbierające krew z dolnej - podprzeponowej części ciała. Razem z żyłą główną górną wchodzi w skład żył krążenia wielkiego. Podczas ciąży istnieje ryzyko powstania ucisku na żyłę główną dolną, do czego dochodzi na skutek powiększania się macicy. Wiele związanych z ciążą problemów sercowo-naczyniowych wynika właśnie z tego stanu.

Czym jest żyła główna dolna?

Żyła główna dolna w nomenklaturze medycznej znana jest także jako żyła próżna dolna lub czcza dolna. Jest to pień żylny, który zbiera krew z podprzeponowej połowy ciała i uchodzi do prawego przedsionka serca. Jest to najgrubsze naczynie krwionośne w organizmie człowieka, które posiada tylko jedną zastawkę położoną w ujściu do prawego przedsionka serca. Żyła główna dolna składa się z dwóch części: brzusznej i krótkiej piersiowej. Średnica żyły wynosi 20–32 mm, przy czym zwiększa się wraz z przyjmowaniem kolejnych naczyń. Dopływami żyły głównej dolnej są: żyły lędźwiowe, przeponowe dolne, wątrobowe, nerkowe i żyła nadnerczowa prawa, jajnikowa u kobiet i jądrowa u mężczyzn po stronie prawej.

Przebieg żyły głównej dolnej

Żyła główna dolna powstaje z połączenia obu żył biodrowych wspólnych, co ma miejsce z przodu krążka międzykręgowego znajdującego się między czwartym a piątym kręgiem lędźwiowym. Następnie naczynie to wstępuje pionowo ku górze i biegnie wzdłuż prawego obwodu kręgosłupa i prawej strony aorty. Na wysokości powierzchni przeponowej wątroby biegnie w bruździe żyły głównej. W dalszej kolejności przechodzi przez środek ścięgnisty przepony - otwór żyły głównej (foramen venae cavae). Dochodząc do klatki piersiowej, zagina się do przodu, przenika przez osierdzie oraz uchodzi do tylnej i dolnej części przedsionka prawego.

Żyła główna dolna w ciąży – zespół ucisku żyły głównej dolnej

U niektórych ciężarnych w ułożeniu na plecach dochodzi do ucisku macicy na żyłę główną dolną, a gdy ma miejsce dodatkowo ucisk na dolną część aorty brzusznej, mówi się o zespole aortalno-kawalnym. Stan ten może się pojawić od 20 tygodnia trwania ciąży. Jego występowanie należy bezwzględnie uwzględnić w przypadku zaistnienia konieczności podjęcia postępowania resuscytacyjnego u kobiety w zaawansowanej ciąży. Przy prowadzeniu resuscytacji i uciskaniu klatki piersiowej zespoły uciskowe powodują brak skuteczności masażu serca. Poprawę przepływu naczyniowego uzyska się po ułożeniu pacjentki pod kątem 15 stopni na lewym boku. Inną sytuacją wymagającą upewnienia się, czy u ciężarnej nie występują omawiane zespoły, jest zastosowanie znieczulenia zewnątrzoponowego.

Reakcją organizmu na powstanie zespołu ucisku żyły głównej dolnej w ciąży jest uruchomienie tzw. mechanizmu kompensacyjnego w postaci wzrostu napięcia układu współczulnego. Dochodzi do pobudzenia krążenia obocznego przez zlewisko żyły nieparzystej, co powoduje powrót krwi żylnej do serca. Jednak nie zawsze takie rozwiązanie okazuje się skuteczne, szczególnie gdy obniżone jest napięcie układu współczulnego.

Objawy zespołu ucisku żyły głównej dolnej w ciąży

Zespół ucisku żyły głównej dolnej objawia się klinicznie u 10% ciężarnych i 30% płodów. Zmniejsza powrót żylny do serca, co odpowiada za spadek pojemności minutowej serca i ciśnienia tętniczego krwi. Stan ten może prowadzić do wstrząsu, który jest niebezpiecznym powikłaniem u matki i dziecka, jednak najpierw występują inne objawy nieprzyjemne dla matki, dlatego zazwyczaj zmienia wtedy pozycję ciała, co zapobiega powikłaniom. W czasie ucisku u ciężarnej zauważa się ograniczenie nerkowego przepływu krwi i spadek czynności skurczowej serca. Dodatkowo dochodzi do wzrostu ciśnienia w żyłach macicy, co predysponuje do zmniejszenia przepływu krwi przez ten narząd. W następstwie tego rozwinąć się może niewydolność maciczno-łożyskowa i bradykardia (częstość akcji serca poniżej 60 razy na minutę) u płodu. Zdarza się także, że staje się przyczyną kwasicy i śmierci wewnątrzmacicznej płodu.

Na początkowym etapie trwania zespołu ucisku żyły głównej dolnej u ciężarnych występować mogą następujące objawy: duszność, nudności, bladość, nadmierna potliwość, ogólne osłabienie, szybkie męczenie się, obrzęki kończyn dolnych, sinica powłok skórnych i śluzowych, zawroty głowy oraz zaburzenia świadomości, włącznie z utratą świadomości. Dojść może także do niedotlenienia mózgu, a w związku z tym zachwiania równowagi i omdlenia.

Nasilenie i możliwe powikłania zespołu zależą od indywidualnych cech anatomicznych (podstawowa średnica żyły głównej dolnej), masy płodu i objętości macicy oraz czasu trwania ucisku.

Leżenie na lewym boku a zespół ucisku żyły głównej dolnej w ciąży

Objawy zespołu ucisku żyły głównej dolnej w ciąży słabną, kiedy przyszła matka przyjmuje pozycję leżącą na lewym boku, co zapewnia lewostronne ułożenie macicy. Dodatkowo wspiera pracę nerek (usuwanie nadmiaru zanieczyszczeń i wody z organizmu), ułatwia oddychanie i zapobiega hemoroidom, zakrzepom oraz obrzękom nóg. Dzięki ułożeniu na lewym boku do dziecka dopływa więcej krwi i staje się ono lepiej dotlenione. Najlepiej, aby ciężarna układała się w pozycji półsiedzącej, tak aby macica nie uciskała przepony. Takie ułożenie ciała należy rozpocząć już od drugiej połowy trwania ciąży. Pomocne w utrzymaniu pozycji będzie podłożenie klina w postaci poduszki pod prawe biodro. Dodatkowo nogi można zgiąć w kolanach i podłożyć pod nie kolejną poduszkę. Kiedy na żyłę główną dolną napiera macica, ciężarna nie powinna też przyjmować pozycji na prawym boku, bo wówczas napiera na nią całym swym ciężarem.

Bibliografia:

1. Larsen R., Anestezjologia, Tom 2, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2013.

2. Węgielnik J., Dąbrowski S., Mędrzycka-Dąbrowska W., Basiński A., Resuscytacja krążeniowo-oddechowa kobiet ciężarnych – wytyczne ERC (European Resuscitation Council), „Ginekologia Polska”, 2010, 81, s. 606-612.

3. Bociek A., Negatywny wpływ pozycji leżącej na plecach w zaawansowanej ciąży na zdrowie matki oraz płodu, „Ginekologia i Położnictwo Medical Project”, 2017, 4(46), s. 52-57.

Jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z filmu: