Zespół Cowden po raz pierwszy opisany został w 1963 roku przez Lloyda i Dennisa, a swoją nazwę zawdzięcza chorej, którą zajmowali się badacze – Rachel Cowden. Najczęstszymi objawami są: papillomatoza (zmiany brodawczakowate) skóry i błon śluzowych, tricholemmomata (łagodny nowotwór skóry) często obserwowany w okolicy twarzy i szyi, rogowacenie akralne, makrocefalia, dysplazja włóknisto-torbielowata sutka.
Czym jest zespół Cowden i co go powoduje?
Zespół Cowden (z ang. Cowden syndrome, CS) znany jest też jako choroba Cowden (z ang. Cowden disease, CD) czy zespół polipowatości hamartomatycznych (z ang. multiple hamartoma syndrome). Definiuje się go jako zbiór zmian o nienowotworowym (tzw. hamartoma zbudowana jest z normalnej tkanki danego narządu, lecz o chaotycznym rozmieszczeniu) i nowotworowym charakterze, które w przeważającej części uwarunkowane są genetycznie. W około 85% przypadków wiąże się z mutacją genu PTEN (z ang. phosphatase and tensin homolog deleted on chromosome ten), który zlokalizowany jest na długim ramieniu chromosomu 10. Zmienione patogennie białko PTEN nie hamuje procesu namnażania się, czyli nie zapobiega podziałom nieprawidłowych komórek. W konsekwencji tego przyczynia się do rozwoju nowotworu. Choroba dziedziczona jest autosomalnie dominująco, to znaczy dziedziczy się prawidłową i wadliwą kopię genu, przy czym ta druga dominuje nad pierwszą. U niemal połowy chorych zespół Cowden nie jest wykrywany w wywiadzie rodzinnym. W pozostałych 15% przypadków przyczyny powstania choroby Cowden są znane.
Zespół Cowden należy do stosunkowo rzadko występujących przypadłości. Szacuje się, że rozwija się u 1 na 200000 osób. W zdecydowanej większości przypadków diagnoza choroby następuje przed ukończeniem 20 lat.
Schorzenie to wiąże się z występowaniem choroby nowotworowej. W jego przebiegu najczęściej stwierdza się raka tarczycy, pęcherza moczowego, jelita grubego czy nerki. Dodatkowo w populacji kobiet raka piersi, sutka i trzonu macicy.
Jak objawia się rak piersi? Zobaczcie na filmie:
Zespół Cowden a zespół guzów hamartomatycznych związanych z mutacjami PTEN
Choroba Cowden obok zespołu Proteusza i Bannayana-Rileya-Ruvalcaby tworzy grupę chorób znaną jako zespoły guzów hamartomatycznych związane z mutacjami PTEN (z ang. PTEN hamartoma tumor syndromes). Typowy w ich przebiegu jest wzrost guzów nienowotworowych tzw. hamartoma, za co odpowiedzialny jest gen PTEN.
Objawy zespołu Cowden
Objawy zespołu Cowden podzielone zostały na trzy grupy:
- duże, w tym nowotwory złośliwe i makrocefalia, czyli wielkogłowie;
- małe, w tym tłuszczaki, włókniaki, hamartomatyczne polipy jelita, dysplazja włóknisto-torbielowata sutka, opóźnienie umysłowe, guzy dróg moczowo-płciowych, gruczolaki lub wole guzkowe tarczycy;
- patognomoniczne (typowe dla danej choroby i występujące tylko w jej przebiegu), w tym zmiany śluzówkowo-skórne, jak papillomatoza (brodawczyca), rogowacenie akralne, trichilemmomata twarzy oraz choroba Lhermitte’a-Duclos.
Oprócz tego zdarzają się też wady oczu, zaburzenia cyklu menstruacyjnego, tętniczo-żylne wady rozwojowe i torbiele kostne.
Kryteria diagnostyczne zespołu Cowden
Rozpoznanie stawia się, gdy u chorego występują:
- patognomoniczne zmiany skórne, w tym:
- ≥ 6 grudek twarzy, gdzie co najmniej 3 to tricholemmomata,
- brodawczakowatość śluzówki jamy ustnej i grudki skóry twarzy,
- rogowacenie akralnych części kończyn i brodawczakowatość śluzówki jamy ustnej,
- ≥ 6 rogowaceń dłoni i/lub stóp,
- 1 duże kryterium i ≥ 3 małych kryteriów,
- ≥2 dużych kryteriów,
- ≥ 4 małych kryteriów.
Rozpoznanie potwierdza wykrycie mutacji genu PTEN.
Zespół Cowden w klasyfikacji ICD-10
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) klasyfikuje zespół Cowden do:
- kategorii Q, czyli Wad rozwojowych wrodzonych, zniekształceń i aberracji chromosomowych,
- podkategorii 85, czyli Chorób dziedzicznych ze zmianami ektodermalnymi,
- podtypu 8, czyli Innych fakomatoz niesklasyfikowanych gdzie indziej.
W związku z tym zapis zespołu Cowden w ICD-10 ma formę: Q85.8.
Leczenie zespołu Cowden
W przypadku zespołu Cowden nie ma możliwości leczenia przyczynowego. Terapia opiera się na łagodzeniu towarzyszących chorobie objawów. Wymaga współpracy lekarzy różnych specjalizacji. Przez to, że zespół Cowden wiąże się z wystąpieniem choroby nowotworowej, zaleca się badania profilaktyczne, w tym zwłaszcza obejmujące piersi, tarczycę i endometrium. Ustalenie rozpoznania oraz wdrożony w odpowiednim czasie nadzór nad konkretnymi narządami daje dobre rokowanie.
Bibliografia:
1. Zhou X.P., Waite K.A., Pilarski R. i wsp., Germline PTEN promoter mutations and deletions in Cowden/Bannayan- Riley-Ruvalcaba syndrome result in aberrant PTEN protein and dysregulation of the phosphoinositol-3-kinase/Akt pathway, [w:] „American Journal of Human Genetics”, 2003, 73(2), s. 404–411.
2. Nelen M.R., Kremer H., Konings I.B. i wsp., Novel PTEN mutations in patients with Cowden disease: absence of clear genotype-phenotype correlations, [w:] „European Journal of Human Genetics”, 1999, 7(3), s. 267–273.
3. Machado R.A., Paranaíba L.M., Martins L. i wsp., Variable expressivity and novel PTEN mutations in Cowden syndrome, [w:] „Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology, and Oral Radiology”, 2019, 127(1), s. 55–61.