Zespół Costena określany jest także jako zespół bolesnego stawu skroniowo-żuchwowego. Jego charakterystycznym objawem jest ból w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego promieniujący do ucha lub wyrostka sutkowatego. Ból jest jednostronny, tępy, rzadko ostry. W leczeniu duże znaczenie ma zwalczanie nawyków, które mogą prowadzić do nadwyrężania stawów.

Czym jest zespół Costena?

Zespół Costena to jedna z chorób narządu części twarzowej czaszki. Za jego rozwój odpowiadają dynamiczne zaburzenia czynności stawu żuchwowego. Alternatywnie określany jest jako zespół bolesnego stawu skroniowo-żuchwowego. Choroba zawdzięcza swoją nazwę otolaryngologowi Costenowi, który w 1934 roku dokonał jej opisu. Występuje najczęściej u kobiet po 40 roku życia.

Zgodnie z opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) zespół Costena zaliczany jest do grupy K07, czyli nieprawidłowości zębowo-twarzowych, a dokładnie K07.6, czyli zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych.

Przyczyny zespołu Costena

Zespół Costena spowodowany jest nieprawidłowym przemieszczaniem się krążka stawowego (zwykle przyśrodkowo) względem stawu. Wśród przyczyn choroby wymienia się niedawno przeprowadzone zabiegi stomatologiczne, bruksizm (zgrzytanie zębami) i uwarunkowania okluzyjno-anatomiczne (zaburzenia okluzji, czyli odpowiedniej pozycji stykania się zębów górnych z dolnymi oraz braki w uzębieniu). Za jej rozwój mogą odpowiadać także zmiany zwyrodnieniowe stawu i nadmierna ruchomość w stawie.

Przyczyną zespołu bolesnego stawu skroniowo-żuchwowego bywa uraz, a nawet długotrwałe przyjmowanie niefizjologicznych pozycji żuchwy, np. trzymanie telefonu między żuchwą a barkiem. Nie bez znaczenia w rozwoju choroby są determinanty psychologiczne, takie jak narażenie na silny czynnik stresowy (podczas stresu nieświadomie mocno zaciska się szczęki i napina mięśnie twarzy), nieumiejętne radzenie sobie ze stresem i cechy charakterologiczne, takie jak osobowość lękowa lub niski próg bólu. Do powstania zespołu Costena może się przyczynić reumatoidalne zapalenie stawów, zwyrodnienie krążków stawowych, dna moczanowa i osteoporoza.

Jakie są objawy zespołu Costena?

Podstawową dolegliwością, na którą skarżą się chorzy na zespół Costena, jest silny ból w zakresie twarzy i głowy (przypominający ból migrenowy) – jednostronny, tępy, rzadko ostry. Do jego nasilenia predysponuje długotrwałe mówienie lub żucie. Lokalizuje się zwłaszcza w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego, który łączy żuchwę z pozostałą częścią czaszki, a konkretnie z kością skroniową. Staw ten jest jednym z najbardziej złożonych stawów w organizmie. Odpowiada za poruszanie żuchwą do przodu, do tyłu i na boki.

Ból nierzadko promieniuje ze stawu skroniowo-żuchwowego w stronę ucha, skroni, żuchwy i potylicy. Chorzy skarżą się na ból zębów, ból i ucisk za oczami, przeskakiwanie, blokowanie lub wypadanie żuchwy, zgrzytanie i zaciskanie zębów, szum w uszach, niedosłuch, zmiany wzajemnego ułożenia zębów górnych i dolnych, efekty dźwiękowe w postaci trzaskania lub pękania pojawiające się podczas szerokiego otwierania ust, ziewania lub przeżuwania, ograniczoną ruchomość i okresową sztywność w stawie oraz obrzęk wokół stawu. U niektórych chorych na zespół Costena mogą się pojawić bóle barków i odcinka szyjnego kręgosłupa.

Rozpoznanie zespołu Costena

Zespół Costena diagnozuje się na podstawie manualnego badania, dokładnego wywiadu oraz rentgenowskich zdjęć czynnościowych w zwarciu i rozwarciu szczęk. Niestety należy do jednych z najrzadziej rozpoznawanych chorób, przez co niewielki odsetek osób otrzymuje fachową poradę i odpowiednie leczenie.

Na czym polega leczenie zespołu Costena?

Leczenie zespołu Costena powinien prowadzić wykwalifikowany stomatolog. Jego forma zależy od przyczyny dysfunkcji stawu. Zastosowanie ma farmakoterapia. Stosuje się środki przeciwzapalne, rozkurczowe i przeciwbólowe. Czasami nie przynoszą one oczekiwanego rezultatu. Choremu poleca się blokady okołostawowe. Niekiedy konieczne jest leczenie protetyczne lub szynoterapia. Warto także wykonywać specjalne ćwiczenia rozciągające, które przyczynią się do poprawienia ruchu żuchwy i elastyczności mięśni, oraz masaże.

Pomocna okazuje się także fizykoterapia. Zastosowanie ma pole magnetyczne niskiej częstotliwości wraz z promieniowaniem optycznym pod postacią zabiegów magnetoledoterapii, laseroterapia, elektroterapia i terapia zimnem, czyli krioterapia. Jeśli choroba wywołana jest wadą anatomiczną, nierzadko konieczne jest leczenie chirurgiczne.

Złagodzenie objawów mogą przynieść także domowe sposoby. Chorzy powinni wprowadzić dietę opartą na miękkich pokarmach. Zmniejszenie obrzęku i działanie przeciwbólowe przynoszą zimne okłady. W tym celu można zastosować lód owinięty czystą bawełnianą ściereczką. Chorzy nie powinni żuć gumy, dzięki czemu znacznie ograniczają ruchy żuchwy.

Należy zwalczać szkodliwe nawyki, takie jak obgryzanie paznokci, niekontrolowane nagryzanie lub zwijanie warg podczas prac wymagających koncentracji lub podpieranie brody ręką.

Bibliografia:

1. Latkowski B., Otolaryngologia – podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa, PZWL, 1998.

2. Bartkowski S., Chirurgia szczękowo-twarzowa, AGES, Kraków, 1996.

3. Stępień A., Neuralgie i nerwobóle twarzy, „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2007, 3(4), s. 262–271.