Świdrowiec gambijski to osiągający 15–35 μm wielkości pasożytniczy pierwotniak. Ryzyko choroby jest szczególnie duże w krajach Afryki Środkowej i Zachodniej. Śpiączka afrykańska może przebiegać dwufazowo. Etap pierwszy to infekcja rozsiana bez zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, drugi obejmuje objawy neurologiczne. W profilaktyce ważną rolę odgrywa stosowanie odzieży ochronnej i moskitier oraz używanie repelentów.

Czym jest świdrowiec gambijski?

Świdrowiec gambijski to kinetoplastyd (wiciowiec zwierzęcy), który zaliczany jest do protistów, czyli jednego z pięciu królestw organizmów. Gatunek ten przynależy do rodzaju świdrowiec (z łac. Trypanosoma) i rodziny świdrowce (z łac. Trypanosomatidae).

Co to jest śpiączka afrykańska?

Śpiączka afrykańska znana też jako trypanosomoza lub trypanosomatoza afrykańska to choroba zakaźna wywoływana przez dwa gatunki świdrowców, które pasożytują w ludzkiej krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym i chłonce. Rezerwuar stanowią zarażeni ludzie i zwierzęta np. antylopy, owce, kozy, świnie, bydło. Wektorem są gatunki muchy tse-tse takie jak Glossina palpalis, fuscipes, tachinoides. W ich ciele pasożyt namnaża się, po czym przedostaje do gruczołów ślinowych. Zakażenie ma miejsce drogą krwi w wyniku ukąszenia muchy.

Choroby tropikalne - co nam grozi? Zobaczcie na filmie:

Jakie są odmiany śpiączki afrykańskiej?

Rozróżnia się dwie odmiany śpiączki afrykańskiej:

• postać wschodnioafrykańską, która wywoływana jest przez świdrowca rodezyjskiego (z łac. Trypanosoma rhodesiense),
• postać zachodnioafrykańską wywołaną przez świdrowca gambijskiego (z łac. Trypanosoma brucei gambiense lub Trypanosoma gambiense).

Odmiany te różnią się tempem rozwoju choroby. Postać wschodnioafrykańska przebiega szybciej i ostrzej od zachodnioafrykańskiej.

Występowanie śpiączki afrykańskiej

Śpiączka afrykańska występuje na kontynencie afrykańskim, w tym zwłaszcza na obszarze Afryki Zachodniej i Środkowej. Do zdecydowanej większości przypadków zachorowań dochodzi w Demokratycznej Republice Konga, Ugandzie, Kongo, Tanzanii, Malawi, Zambii, Sudanie, Wybrzeżu Kości Słoniowej czy Republice Środkowej Afryki. Rokrocznie odnotowuje się kilkadziesiąt tysięcy nowych przypadków śpiączki afrykańskiej, które dotyczą głównie ludności rejonów wiejskich. Rzadkością są chorzy turyści.

Jakie są objawy śpiączki afrykańskiej?

Objawy śpiączki afrykańskiej wywoływanej przez świdrowca gambijskiego w pierwszej fazie obejmują bolesny i ulegający owrzodzeniu guzek zapalny powstający w miejscu ukąszenia owada i zakażenia pasożytem, który mija w ciągu 1–2 tygodni, naprzemienne trwające wiele dni rzuty gorączki i okresy bezgorączkowe, powiększenie śledziony i szyjnych węzłów chłonnych. W pierwszym etapie choroby dojść może też do uszkodzenia mięśnia sercowego. Dodatkowo pojawia się czasem świąd skóry, plamista wysypka, bóle głowy, ogólne złe samopoczucie, spadek masy ciała, bóle stawów i obrzęki.

W późniejszym etapie śpiączka afrykańska daje objawy neurologiczne. Zdarza się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i rdzenia kręgowego. Nasila się obojętność na bodźce zewnętrzne, pojawia się ataksja, czyli niezborność ruchów, drżenia mięśniowe, ruchy pląsawicze, zwiększenie napięcia mięśni, chodzenie drobnymi krokami. Dodatkowo stwierdza się zaburzenia faz snu i czuwania (senność za dnia i pobudzenie w nocy), zaburzenia świadomości, brak spontaniczności, utrudnioną i niewyraźną mowę, błędny wzrok, zaburzenia zachowania i osobowości, drażliwość. W ostateczności dochodzi do skrajnego wycieńczenia organizmu, śpiączki i zgonu.

Rozpoznanie i leczenie śpiączki afrykańskiej

Śpiączkę afrykańską rozpoznaje się na podstawie badań mikroskopowych materiału pobranego z węzłów chłonnych, osadu płynu mózgowo-rdzeniowego i krwi obwodowej, w których stwierdza się obecność pasożyta. Leczenie opiera się na stosowaniu różnych kombinacji leków przeciwpasożytniczych, co determinowane jest rodzajem pasożyta i stopniem zaawansowania choroby. Środki te są jednak toksyczne i mogą powodować liczne skutki uboczne. Rokowania przy wcześnie wykrytej i leczonej śpiączce afrykańskiej są dobre. Po zakończeniu terapii konieczne jest pozostanie przez około 2 lata pod specjalistyczną opieką.

Śpiączka afrykańska – profilaktyka

Nie opracowano jak dotąd szczepionki przeciwko śpiączce afrykańskiej. Podczas urlopu w Afryce należy unikać terenów endemicznych i lasów. Wskazane jest stosowanie moskitier i odzieży ochronnej, zwłaszcza w neutralnych kolorach, ponieważ intensywne i bardzo ciemne przyciągają owady. Zaleca się też używanie insektycydów – środków owadobójczych i repelentów – środków odstraszających owady.

Bibliografia:

1. A. Czapik, Podstawy protozoologii, PWN, Warszawa 1992.

2. Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, PZWL, Warszawa 2003.

3. P. P. Liberski, W. Kozubski, M. Katz, Choroby zakaźne układu nerwowego, PZWL, Warszawa 2015.