W celu potwierdzenia rozpoznania chorób reumatycznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), powszechne zastosowanie mają testy serologiczne wykrywające obecność czynnika reumatoidalnego. Testem cieszącym się największą popularnością jest odczyn Waalera-Rosego. Zdaniem wielu specjalistów jest badaniem bardziej czułym w porównaniu do tzw. testu lateksowego.
Co to jest odczyn Waalera-Rosego?
Odczyn Waalera-Rosego uzyskał swoją nazwę od nazwisk dwóch badaczy uważanych za jego twórców – Harry'ego Melvina Rosego – amerykańskiego mikrobiologia i Erika Waalera – norweskiego lekarza. Odczyn Waalera-Rosego (OWR) to nieswoisty odczyn serologiczny, który opiera się na mechanizmie hemaglutynacji pośredniej (tzw. biernej).
Pozwala ona na oznaczenie miana przeciwciał odpornościowych skierowanych przeciwko antygenom nieupostaciowionym. Na erytrocyty opłaszczone antygenem działa się surowicą odpornościową, która zawiera przeciwciała swoiste dla antygenu zaadsorbowanego na powierzchni krwinki. W tym przypadku w surowicy wykrywany jest czynnik reumatoidalny w klasie immunoglobulin M, czyli IgM. Nośnikiem są erytrocyty baranie opłaszczone króliczymi IgG, a pod wpływem czynnika reumatoidalnego dochodzi o ich aglutynacji, czyli zlepiania.
Upraszczając, krew pobraną od chorego dodaje się do próbki zawierającej królicze immunoglobuliny klasy IgG, które opłaszczają baranie erytrocyty. Jeśli materiał posiada czynnik reumatoidalny, nastąpi zlepianie krwinek barana.
Badanie OWR
Badanie odczynu Waalera-Rosego należy przeprowadzić rano (najlepiej w godzinach od 7.00 do 9.00) i na czczo. Zaleca się, aby co najmniej 12 godzin przed pobraniem krwi nie spożywać żadnych posiłków, gdyż mogą one zafałszować wynik. Materiałem do badań jest przeważnie krew żylna, pochodząca najczęściej z żyły łokciowej, rzadziej z żyły na grzbiecie dłoni i stopy. Najczęściej pobiera się jej około 2–3 ml. Rzadkością jest aby materiałem do badań był płyn stawowy, z jamy osierdzia lub jamy opłucnej. Cena badania odczynu Waalera-Rosego wynosi od 9 do 15 zł.
Z czego składa się krew? Dowiesz się tego z naszego filmu
Co oznacza ujemny odczyn Waalera-Rosego?
Wynik podawany jest w formie jakościowej – dodatni bądź ujemny. Ujemny odczyn Waalera-Rosego oznacza nieobecność czynnika reumatoidalnego (RF) w surowicy. Dodatni odczyn Waalera-Rosego wynosi 1:80. W sporadycznych przypadkach zdarza się wynik wątpliwy, który jest wskazaniem do ponownego przeprowadzenia badania.
Odczyn Waalera-Rosego – zastosowanie
Wyniki odczynu Waalera-Rosego oprócz do diagnozowania reumatoidalnego zapalenia stawów mogą także służyć do rozpoznawania innych chorób stawów. Pozytywny wynik badania występuje w przypadku schorzeń takich jak:
- toczeń rumieniowaty układowy – choroba o podłożu autoimmunologicznym charakteryzująca się różnorodnym obrazem klinicznym związanym z uszkodzeniem tkanek i narządów o zmiennym nasileniu i lokalizacji oraz niepewnym rokowaniu; dochodzi do zaburzenia regulacji immunologicznej wynikającej z osłabienia funkcji supresyjno-regulatorowych limfocytów T, co prowadzi do utraty tolerancji na własne antygeny i reakcji przeciw własnym tkankom;
- zespół Sjogrena – autoimmunologiczna egzokrynopatia manifestująca się objawami suchości oka i jamy ustnej, składającymi się na tzw. zespół suchości (kserostomia i kseroftalmia); wyróżnia się pierwotny zespół Sjögrena, zajmujący głównie gruczoły ślinowe i wtórny zespół Sjögrena z towarzyszącymi innymi chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów czy twardzina układowa;
- twardzina układowa – choroba tkanki łącznej charakteryzująca się uszkodzeniem naczyń, zaburzeniami immunologicznymi i nadmierną kumulacją składników macierzy pozakomórkowej w skórze i narządach wewnętrznych, takich jak płuca, serce, przewód pokarmowy i nerki;
- mieszana choroba tkanki łącznej (tzw. zespół Sharpa lub mieszana kolagenoza) – choroba układowa tkanki łącznej mająca postać zespołu nakładania się objawów twardziny układowej, tocznia rumieniowatego układowego, zapalenia wielomięśniowego i skórno-mięśniowego oraz reumatoidalnego zapalenia stawów, czemu towarzyszy wysokie miano przeciwciał anty-U1 RNP;
- zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśniowe;
- krioglobulinemia – choroba o charakterze układowym charakteryzująca się obecnością krążących we krwi kompleksów immunologicznych – krioglobulin; towarzyszy uszkodzeniom naczyniowym, chorobom autoimmunologicznym, nerek, powikłaniom neurologicznymi, stanom zapalnym, infekcjom.
Pozastawowe występowanie odczynu Waalera-Rosego
Znane są przypadki, gdy odczyn Waalera-Rosego jest powyżej normy w przebiegu chorób, które nie mają związku ze stawami. Może do tego dojść podczas:
- przewlekłego zapalenia wątroby;
- chorób zakaźnych o etiologii wirusowej, takich jak HIV, grypa, mononukleoza zakaźna;
- chorób zakaźnych o etiologii bakteryjnej, takich jak gruźlica, kiła, trąd;
- schorzeń wywołanych przez pasożyty, takich jak malaria, filarioza;
- niektórych chorób nowotworach, a zwłaszcza tych pochodzenia limfatycznego.
Specjaliści donoszą, że czynnik reumatoidalny może zostać stwierdzony w badaniu odczynu Waalera-Rosego nawet u osoby zdrowej, ponieważ jego wartość rośnie wraz z wiekiem. Szacuje się, że RF występuje u 2–4% zdrowych osób do 60 roku życia, a u osób po 70 roku życia odsetek ten wzrasta nawet do 25%.
Jak działa układ kostno-stawowy? Dowiesz się tego z naszego filmu
Bibliografia:
1. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne : podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM, t. 2, Kraków, Medycyna Praktyczna, 2006.
2. Firkin B.G., Whitworth J.A., Dictionary of medical eponyms, New York, Parthenon, 1996.
3. Wisłowska M., Felis-Giemza A., Matryba M., Kapała A., Korelacja pomiędzy stężeniem przeciwciał przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP) a stopniem zaawansowania choroby wg Larsena-Dale’a, obecnością czynnika reumatoidalnego i markerów zapalenia oraz aktywnością choroby u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, „Problemy Lekarskie”, 2010, 46(1), s. 5–11.
4. Puszczewicz M., Białkowska-Puszczewicz G., Majewski D., Znaczenie autoprzeciwciał w rozpoznaniu chorób reumatycznych, „Postępy Nauk Medycznych”, 2012, 2, s. 156–163.
5. Idasiak-Piechocka I., Perkowska-Ptasińska A., Toczeń rumieniowaty układowy (TRU), „Nefrologia i Dializoterapia Polska”, 2016, 20, s. 93–99.
6. Saied F., Włodkowska‑Korytkowska M., Maślińska M. i wsp., Przydatność ultrasonografii w diagnostyce zespołu Sjögrena, „Journal of Ultrasonography”, 2013, 13, s. 202–211.
7. Kuźnik-Trocha K., Winsz-Szczotka K., Komosińska-Vassev K., Olczyk K., Twardzina układowa – etiopatogeneza, diagnostyka, leczenie, „Journal of Laboratory Diagnostics”, 2012, 48(4), s. 441–453.
8. Książek A., Załuska W., Krioglobulinemia, „Nefrologia i Dializoterapia Polska”, 2008, 12, s. 102–103.